Johannes Chrysostomos (lat. guldenmond) was een kerkleraar en beroemdste prediker van de oude Kerk, patriarch van Constantinopel. Als slachtoffer van kerkelijke en keizerlijke intriges werd hij verbannen naar de oostelijke oever van de Zwarte Zee.
Hij stierf in 407, op weg naar zijn verbanningsoord. Samen met Basilius schreef hij de tweede orthodoxe liturgie, die elke dag wordt gevierd. Zijn bijnaam Guldenmond kreeg hij van het volk vanwege zijn inhoudelijk en taalkundig uitmuntende preken.
Johannes Chrysostomos is een van de belangrijke kerkleraren die als heilige worden vereerd. De anderen zijn Basilius de Grote, Gregorius van Nazianze en Gregorius van Nyssa. Een speciale voorstelling van drie kerkleraren samen, in vol formaat afgebeeld, is het type van de ‘Drie hiërarchen’ (zie aldaar). Johannes Chrysostomos wordt afgebeeld met een ronde of eivormige schedel, donker hoofdhaar en kleine baard, met ingevallen wangen die duiden op het ascetische bestaan. Het bijna lichaamloze karakter van de heilige wordt mooi verwoord in een hymne van Manuel Philes, die werd geschreven in de veertiende eeuw om iconen van Johannes Chrysostomos te begeleiden:
O schilder, jouw hand heeft de schaduw van een schaduw geschilderd Want het lichaam van de Chrysostomos was een schaduw, Uitgedund door het vasten alsof het vleesloos was En dit is een wonder, hoe jij de schaduw van een schaduw schildert.
Er is geen zachtheid en gewicht van overvloed in jou, vader, Noch een teveel aan lichaam, water of vlees. Want jij hebt het fysieke gewicht verminderd En het grondig ontmanteld door een streng regime.
Als een levend instrument en een sprekende levenloze schelp, Werd je nauwgezet dun en bleek afgebeeld, Zowel levend en dood en geschilderd, Jij die de gouden mond was (Chrysostomos) van Christus.
