Tributum - Rechtstreekse belasting op het bezit van roerende of onroerende goederen, zoals dit door de censores was vastgesteld. Dit tributum ex censu was niet aan vaste normen onderworpen. Het was een min of meer onregelmatige oorlogsbelasting, geheven om in oorlogstijd de nieuwe onkosten te dekken, o.a. voor de bouw van nieuwe oorlogstuigen, vervoer enz. Vóór het einde van de 5e eeuw v.C. was er van soldij (stipendium) geen sprake, aangezien de soldaat voor eigen bewapening en onderhoud moest zorgen.
De aanslagvoet van het tributum werd bepaald in verhouding tot de geraamde uitgaven. Enkele malen is het tweemaal in één jaar geheven en ook weer terugbetaald, toen een buitengewone oorlogsbuit dit mogelijk maakte.
In voorkomend geval moesten alle meerderjarige burgers, sui iuris, uit de vijf vermogensklassen het opgelegde tributum betalen. De burgers met verminderd recht werden hoger aangeslagen. Ook de weduwen en wezen betaalden een belasting, het aes hordearium, die besteed werd voor de extravergoeding aan de ruiters van de achttien centuriae equitum, die hiermede de onderhoudskosten van het paard, dat ze van staatswege hadden gekregen (equus publicum), moesten betalen. De armste klasse van de bevolking, de proletarii, moesten een personele belasting betalen.
De tribuni aerarii inden het tributum. Zij waren waarschijnlijk uit de tweede vermogensklasse gekozen. In de 4e eeuw moesten zij dan ook voor de uitbetaling van de soldij zorgen. In de 3e eeuw kwam het tributum in de staatskas terecht.
Na de verovering van Makedonië in 167 v.C. vloeiden enorme bedragen in de staatskas van Rome, zodat werd afgezien van de heffing van deze krijgsbelasting; ze werd zelfs definitief afgeschaft voor de Romeinse burgers van Italië. Pas tijdens keizer Diocletianus werd dit tributim weer ingevoerd. Alleen in de provincies werd het tributum nooit afgeschaft. De algemene benaming voor de provinciale belasting, tributum, omvatte het vectigal en het stipendium; kwijtschelding hiervan kwam uiterst zelden voor, hetzij voor enkelingen, hetzij voor steden.
