richting in de wijsbegeerte, die het Westeuropese denken van ca. 1600-1900 beheerste en die als bron voor onze kennis het zuivere denken, de rede (Lat. ratio) aanneemt. Voorbereid door het → humanisme, waren o.a.
Spinoza. Descartes en Bayle de wegbereiders van de ‘eeuw van de ratio', de 18e eeuw (→ Verlichting). Te onderscheiden zijn:1. het vroege rationalisme van ca. 1600—ca. 1830, de tijd van Descartes tot Hegel, dat drie stromingen telt: de sciëntialistische. de Aufklärung en de idealistische;
2. het latere rationalisme, de 19e eeuw vanaf ca. 1830. dat eveneens drie stromingen kent: het positivisme. het neopositivisme en het neo-idealisme.
Litt. E.Cassirer. Das Erkenntnisproblem in der Philosophie und Wissenschaft der neueren Zeit (3 dln. 1922-23); K.Girgensohn. Der Rationalismus des Abendlandes (1926): W.E.Lecky. History of the rise and influence of the spirit of rationalism in Europe (1955); H.Schmidt Degener e.a.. Het rationalisme (1960); R.Blanche.
La Science actuelle et le rationalisme (1967); K.Popper. Objective knowledge (1972).
