[<Gr. lithos, steen], oude steentijd, periode uit de prehistorie eindigend ca. 8000 v.C. Het begin is moeilijk aan te geven.
De oudste door mensen vervaardigde stenen werktuigen zijn 2,5 à 3 miljoen jaar oud.Het Paleolithicum valt ongeveer samen met het Pleistoceen (IJstijdvak), waarin vier IJstijden worden onderscheiden: Günz, Mindel/Elster, Riss/Saale en Wurm/Weichsel, afgewisseld door warme tijden (Cromer-, Holstein- en Eemtijd). De ontwikkeling van de mens in fysisch-antropologisch opzicht en van zijn culturen loopt in grote lijnen parallel met deze indeling. Ieder nieuw type mens wist belangrijke verbeteringen aan te brengen in de techniek om van stenen, bij voorkeur vuurstenen, gebruiksvoorwerpen en verscheidene soorten gereedschappen te maken.
Het Paleolithicum wordt ingedeeld in:
Oud-Paicolithicum tot ca. 60000 jaar geleden, waartoe men de mensen en culturen rekent die van de 1e tot de 3e ijstijd leefden (tijdperk van de fossiele mens Homo habilis en in Europa de Homo erectus),
Midden-Paleolithicum, dat van de 3e tot de 4e ijstijd loopt (vroege vormen van de Homo sapiens en de Neanderthalers),
Jong Palcolithicum, dat in de laatste ijstijd wordt geplaatst (de Homo sapiens sapiens).
Uit het Oud-Paleolithicum kennen we vrij veel vondsten van vuurstenen vuistbijlen in België en Zuid-Nederland. Uit de overgangstijd naar het Midden-Paleolithicum werden vondsten in Hijken en Hogersmilde gedaan. Tijdens het Midden-Paleolithicum ontwikkelde de vuursteenindustrie zich verder. Werktuigen werden nu gemaakt uit lange, smalle afslagen (klingen), die werden geretoucheerd tot artefacten, zoals krabbers, boren, speerpunten e.d. In het Jong-Paleolithicum werd de vuursteenbewerking steeds meer verfijnd. Ook ging de mens van toen af zijn gedachten in beelden vastleggen. wat aanleiding gaf tot het ontstaan en de bloei van de jongpaleolithische kunst.
Beensculpturen en graveringen op been vindt men van Zuidwest-Europa tot in ZuidRusiand: rotsschilderingen en gravures vooral in Zuid Frankrijk (→ grot van Lascaux) en Noordwest-Spanje (Altamira), ook in de Zuid-Oeral. In het Jong-Paleolithicum onderscheidt men verschillende culturen, o.a. → Magdalënien. → Hamburgercultuur. → Tjonger cultuur. → Ahrensburger cultuur.
Litt. K.Sandars, Prehistorie art in Europe (1968); G.Clark. World prehistory (1969); M.Berenger, Prehistorie man and his art (1975); D.Stapert. Noord-Nederland in de Oude Steentijd (in: Intermediair 37, 1979, met lilt.).
