militaire organisatie (vrijkorps), in de Noordned. Republiek in de 18e eeuw opgericht op initiatief van de → patriotten.
Het doel was de bewapening van burgers zodat zij zich zouden kunnen verzetten tegen het Oranjegezinde leger en tegen de schutterijen. Het denkbeeld werd uitgewerkt door Van der → Capellen tot den Pol. Het eerste exercitiegenootschap werd 1783 opgericht te Dordrecht (→ Akte van Verbintenis), waarna de beweging zich snel over het hele land uitbreidde. De exercitiegenootschappen verenigden zich tot een landelijke bond. met Utrecht als centrum. Hoewel zij in militair opzicht niet veel betekenden, waren zij in politiek opzicht belangrijk, omdat zij de politieke discussie stimuleerden en het gevoel van nationale eenheid versterkten. De Pruisische interventie van 1787 betekende het einde van de exercitiegenootschappen.
