Ned. koloniale oorlog, gevoerd van 1873-1914. ter onderwerping van Atjeh. Door hel → Sumatratractaat (1871). gesloten tussen Nederland en Engeland, werd Nederland van zijn verplichting ontslagen om de onafhankelijkheid van Atjeh te eerbiedigen (→ Sumatratractaat. 1824).
In verband met de jarenlange door de Atjehers bedreven zeeroverij liet Nederland nu de traditionele onthoudingspolitiek varen en verklaarde het in 1873 de oorlog aan Atjeh. Door de gebrekkige middelen, de malaise van 1883-1900. gebrek aan inzicht en de doorwerking van de traditionele onthoudingspolitiek leverde de periode van 1883-1900 een reeks militaire mislukkingen op. De eerste expeditie (apr. 1873). 3000 man onder generaal Kohier, mislukte waarbij Kohier sneuvelde. Een tweede expeditie onder luitenant-generaal Van Swieten (1873-74) bezette de hoofdstad Kotaradja. Generaal Van der Heyden (1878-81) slaagde erin met een leger van 11000 man Atjeh tot rust te brengen, maar de premature instelling van civiel bestuur kon Atjeh er niet onder houden. In 1885 besloot men tot het conccntratiestelsei. d.w.z. men legde een kelen van bentengs (versterkingen) om de hoofdstad en bemoeide zich niet met de rest van het land. waar de bendeleider Tuku-Umar optrad.
Dit stelsel werd gehandhaafd tot 1896. De nieuwe kapitalistische dynamiek (de aantrekkingskracht van olie. tin. rubber, palmolie en sisal) bracht verandering en leidde tot een nieuwe tactiek. Met luitenant-generaal Vetter (1896) begon weer een aanvallende politiek. De beslissende stoot tot de onderwerping gaf → Van Heutz. Het laatste verzet werd gebroken door Van Daalens vermetele tocht naar de Gajo- en Alaslanden (1904). waarbij talrijke oorlogsmisdaden werden gepleegd; deze gruwelen veroorzaakten een schandaal in Nederland zonder dat dit echter praktische gevolgen had. De Japanse overwinning op Rusland (1905) en Van Daalens harde maatregelen leidden tot een weer oplaaien van het verzet, dal pas in 1912 definitief was gebroken.
Daarna werd Atjeh bestuurd als gouvernement; in 1918 kreeg het een geheel burgerlijk bestuur. De islamkenner → Snouck Hurgronje speelde in de pacificatie een belangrijke rol (→ Korte Verklaring).LITT. P.van 't Veer. De Atjehoorlog (1969): H.A.J.Klooster. De eerste expeditie tegen Atjeh (SH. 1976).
