grieksch veldheer, philosoof en geschiedschrijver, zoon van Gryllus, geb. te Athene omstr. 445 v. Chr., leerling van Socrates, die hem bij Delium (424) het leven redde; X. ging voort te dienen eerst in den Peloponn. oorlog, toen in de huurbende, waarmede Clearchus den jongen Cyrus ondersteunde tegen Arlaxerxes Mnemon (401).
Bij den dood van Clearchus nam X. het opperbevel en bestuurde meesterlijk den aftocht der Tien Duizend van de boorden van den Tigris naar Chrysopolis, hielp vervolgens den thracischen koning Seuthes weder op zijnen troon, en bracht hel overschot der Tien Duizend naarlonië, waar zij in dienst traden van Agesilas, kon. van Sparta. Deswege door de Atheners gebannen (394), bleef X. bij dien vorst, vergezelde hem in Azië en in Griekenland, nam deel aan den slag bij Cheronea, en vestigde zich toen met zijne vrouw en kinderen op zijn landgoed Scillus in Elis, waar hij 24 jaren doorbracht. Toen Laconië door de Eleërs overweldigd werd (368) nam X. de wijk naarCorinthe; wel werd hij in hel volgende jaar uit de ballingschap teruggeroepen, doch hij keerde niet naar Athene terug, en stierf te Corinthe omstr. 555 v. Chr. Vooral ajs geschiedschrijver is X. beroemd.Completeeditiën van zijne werken leverden o. a. Schneider (6 dln, Leipzig 1825—40), Dindorf (Parijs 1839), Rreilenbach (Leipz. 1854 en v.),Kühner (Golha 1856 en v.).
