lat. Monachium, ital.
Monaco,fransch en engelsch Mumch, lioofdstad van Beieren en residentie des konings, aan de Isar, heeft met inbegrip van de voorsteden 145,000 inw,, vele prachtige gebouwen en kostbare monumenten (o. a. de 100 vt. hooge obelisk op het Catharina-plein, het kolossale ruiterstandbeeld van keurvorst Maximiliaan I op het Witteisbacher plein, enz.); sedert 1826 de toen uit Landshut naar M. verplaatste Ludwig-Maximiliaansuniversiteit, met bibliotheek van 160,000 boekdoelen; de hof- en staatsbibliotheek (800,000 boekdoelen met 18 a 19 duizend manuscripten); enz. Gesticht 962 (of 1175), op een terrein, dat toebehoorde aan de Monniken (duitsch Mönche, vandaar de naam M.) van het klooster van Schaffelaren, werd M. 1158 door Hendrik den Leeuw verheven tot munt- en tolstad, en 1253 koos Lodewijk den Strenge, die hielden Ludwigsburg liet bouwen, M. tot residentie. Zwaar door brand geteisterd 1527, en bijna geheel vernield door brand 1448, werd M. viermaal door oorlogsgeweld ingenomen, nl. door de Zweden 1632, door de Oostenrijkers 1704, 1741, 1743, en dooide Franschen bezet 1S00. In weerwil dat reeds door keurvorst Maximiliaan 1 en zijnen opvolger, en ook onder KarelTheodoor, veel gedaan was ter verfraaiing van M., bleef het nogtans eene onbeduidende stad, totdat koning Maximiliaan 1 in 1817 een begin liet maken met het optrekken van nieuwe gebouwen, waarmede onder Lodewijk en onder Maximiliaan H ijverig werd voortgegaan, zoodat M. thans een der schoonste steden van Lluitschland is, en druk bezocht wordt door vreemdelingen.
