of Milanez, een onafhankelijk rijk in Noord-Italië, dus genoemd naar zijne hoofdstad Milaan, grensde ten N. aan Zwitserland, ten 0. aan de Venetiaansche landen en het hertogdom Mantua, ten Z. aan de Po, en ten W. aan Piëmont. Na eerst deel uitgemaakt te hebben van Transpadaansch Gallië, toen van het Longobardische rijk, daarna van het rijk van Karel den Groote, kwam deze landstreek in de 10e eeuw onder den schepler ' der Duitsche keizers; van de oorlogen tusschen de keizers en den Panselijken Stoel trok M. partij, om zich allengs te verheffen tot eene soort van onafhankelijke republiek, die nog wel in naam het keizerlijk oppergezag erkende, maar die metterdaad geregeerd werd door verschillende aanzienlijke familiën; zoo o. a. sedert 1257 door de familie delict Torre, die 1277 uit het bewind werd gestooten door het geslacht Visconti.
Ten behoeve van deze familie verhief keizer Wenceslas hel Milaneesche tot een hertogdom (1395), en de hertogelijke waardigheid ging 1450 uit het huis Visconti op het geslacht Sforza over. Van 1499 tot 1547 oorloogden de fransche koningen bodewijk XII en Frans I aanhoudend met Oostenrijk om het bezit van Milanez, waarop zij beweerden aanspraak te hebben door Valentine Visconti, de vrouw van Lodewijk I van Orleans, broeder van Karel VI. Na den dood van den laatsten Sforza (1535) schonk keizer Karel V het hertogdom M. (1540) aan zijnen zoon Filips II (naderhand koning van Spanje), en diens afstammelingen hebben het bezeten tot in 1700. In den spaanschen successieoorlog maakte Oostenrijk zich van Milanez meester, en bij latere tractaten werd het in het bezit daarvan bestendigd. Het stond echter verscheidene gedeelten van het hertogdom aan den koning van Sardinië af, ter vergelding voor de goede diensten, door Sardinië bewezen in de beide successie-oorlogen (spaansche en oostenrijksche). Zoo kwamen aan Sardinië de provinciën Alessandria, Valencia, Lomellino, Val di Sesia, Tortona, Novara, enz.; en op die wijze ruim een derde gedeelte kleiner geworden dan het vroeger was, bestond het hertogdom M. nog slechts uit:1) het eigenlijke Milanez (Milaan, Monza, Merate, Cassano, Biocca, Marignano);
2) een gedeelte van het kanton Anghiera;
3) Como met zijn grondgebied ;
4) Pavia met gebied;
5) Lodese met gebied;
6) Cremona met gebied; waaraan in 1785 Mantua met zijn grondgebied toegevoegd werd.
In het laatst der 18e eeuw werd het hertogdom overweldigd door de Franschen, en bij het tractaat van Campo-Formio (1797) werd het toegewezen aan de Cisalpijnsche republiek, om 1805 daarmede herschapen te worden in koninkrijk Italië. Sedert 1814 weder Oostenrijksch, kwam het 1851 aan Sardinië, waarmede het sedert 1861 deel uitmaakt van het nieuwe koninkrijk Italië.
De namen der oversten, heeren en hertogen van Milaan sedert 1257 laten wij in chronologische orde hier volgen:
Oversten, heeren en hertogen van Milaan.
1. Della Torre
Martijn 1257
Filips 1263
Napoleon 1265—1277
2. Visconti.
Otto 1277
Mattheus I 1295
Galeazzo I 1322
Azzo 1328
Lucchino 1339
Jan 1349
Mattheus II 1354
Galeazzo II 1356—1378
Barnabo 1356—1385
Jan Galeazzo (hertog 1395)1378—1402
Jan Maria 1402
Filips Maria 1412—1447 3. Sforza.
Frans I 1450
Galeazzo Maria 1466
Jan Galeazzo Maria 1476
Frans II, minderjarige, uitgestooten door zijn oom Ludovicus 1494
Ludovicus of Lodewijk-Maria (Ludovicus de Moor) 1494
(Lodewijk XII, koning v.Frankrijk) 1500
Maximiliaan 1512
(Frans l, koning van Frankrijk) 1515
Frans II 1521—1535
4. Het Huis van Oostenrijk-Spanje
Filips (kon. v.Spanje onder den naam van Filips II) 1540
Zijne 3 opvolgers in Spanje 1598—1700
5. Keizers van Oostenrijk
(Bezetting door Frankrijk, vervolgens door Oostenrijk) 1701
Karel VI 1713
Maria-Theresia 1740
Hare 3 opv. 1780—1801
