1) (don), infant van Navarre, prins van Viana, geb. 1420, zoon van Johan van Aragon en Blanche, koningin van Navarre, werd 1441 bij den dood zijner moeder erfgenaam van de kroon van Navarre; maar van dit erfdeel werd hij beroofd door zijn vader. Don C. vatte de wapenen op om zijne regten te doen gelden; hij werd (1452) overwonnen en gevangen genomen, en niet eer op vrije voeten gesteld, dan na de belofte te hebben afgelegd, dat hij den titel van koning van Navarre eerst zoude aannemen na zijns vaders dood.
Niettemin brak reeds in 1455 de oorlog andermaal uit; en andermaal overwonnen, was don C. genoodzaakt de wijk te nemen naar Napels, bij zijnen oom Alfons den Grootmoedige. Door den dood van dezen vorst verloor don C. zijn beschermer, en 1460 werd hij verraderlijk in hechtenis genomen op last van zijnen vader, die daartoe was aangehitst door zijne tweede vrouw (Johanna). Op de mare van deze inhechtenisneming kwamen verscheidene provinciën in opstand, en koning Johan werd genoodzaakt don C. als zijnen opvolger te erkennen, en toestemming te geven tot diens huwelijk met Izabella van Castilie. Koningin Johanna, die deze prinses gaarne de gemalin had zien worden van haren eigen zoon, maakte dit huwelijk onmogelijk door eene misdaad: don C. werd 1461 van het leven beroofd door vergif.2) (don), zoon van Filips II van Spanje en Maria van Portugal, geb. 1545, verried reeds als kind een driftigen en wraakzuchtigen aard, die er, door den loop der omstandigheden, niet op verbeterde. Hij zou trouwen met Élizabeth van Frankrijk, dochter van Hendrik II; doch zijn vader, weduwnaar van Maria van Engeland, trad met de voor zijnen zoon bestemde prinses zelf in den echt. Later (1565) gaf men don C. hoop op de hand der aartshertogin Anna, dochter van keizer Maximi!iaan;maar tegen dit huwelijk verzette zich don C.’s vader. In 1564 had Filips II de aartshertogen Rudolf en Ernst, zijne neven, naar Spanje laten komen, ten einde hen erfgenamen te maken van zijn rijk, ten koste van zijn eigen zoon, dien hij voorstelde als onbekwaam om te regeren. Deze handelwijze van Filips verbitterde don C. derwijze, dat hij 1567 in onderhandeling trad met de tegen zijn vader in opstand gekomene Nederlanden, en zelfs de toezegging deed zich aan het hoofd van den opstand te zullen stellen. Terzelfder tijd scheen Filips te vermoeden, dat don C. eene zamenzwering gesmeed had tegen zijn leven; op grond daarvan deed hij hem in hechtenis nemen, en eenige maanden later (1568) stierf don C., volgens sommigen aan de tering, volgens anderen ter dood gebragt door de Inquisitie. Zijn dood is door Alfiëri, Campristron, Chenier, Otway, Schiller en anderen, ten onderwerp gekozen voor een treurspel.
3) (don) van Bourbon, spaansch pretendent, geb. 29 Maart. 1788, tweede zoon van Karel IV en broeder van Ferdinand VII, moest 1808 te Bayonne van zijne regten op den troon afstand doen ten behoeve van Jozef Bonaparte, en deelde tot 1814 te Valencay in de gevangenschap zijner familie. In dat jaar in Spanje terug, stond hij onder de regering van Ferdinand VII aan het hoofd der absolutistische en theocratische partij, welke naar hem den naam van Carlistische partij aannam. In het jaar 1816 in het huwelijk getreden met Maria Francisca d'Assis (geb. 1800, gest. 24 Sept. 1834) verwekte hij bij haar drie kinderen van het mannelijk geslacht, zoodat het nagenoeg zeker scheen, dat hij en zijne afstammelingen eenmaal op den spaanschen troon zouden zitten. Doch de naar staatkundige hervorming strevende partij bediende zich van des konings vierde gemalin Maria Christina, om don C. van de troon-opvolging te doen uitsluiten, want zij bewerkte, dat de koning de zoogenaamde Pragmatieke sanctie verleende (24 Maart 1830), waarbij de salische wet afgeschaft werd, en 10 Oct. 1830 baarde zij hem de infante Maria Izabella, die alsnu bestemd was haren vader op den troon op te volgen, onder het regentschap van Maria Christina. Don C. protesteerde tegen de Pragmatieke sanctie; en bij den dood van Ferdinand VII (29 Sept. 1833) liet bij zich als koning uitroepen onder den naam van Karel V, enbegon uitdeBaskischeprovinciën(1834) eene poging, om zich gewapenderhand meester te maken van de kroon,zoodat Spanje "gedurende eenige jaren verwoest werd door al de jammeren van een verwoeden burgeroorlog. Door dom Miguel van Portugal erkend, werd don C. echter door de spaansche cortes (1834) voor goed van de troon-opvolging uitgesloten. In 1838 hertrouwde hij met Maria Theresia van Portugal, zag zich 1839 genoodzaakt de wijk te nemen over de fransche grenzen, en leefde tot 1845 geïnterneerd op het kasteel te Bourges, vervolgens in Oostenrijk, doch weigerde standvastig zijne regten op den troon op te geven, stond die 1849 af aan zijnen oudsten zoon, noemde zich van toen af graaf van Molina, en stierf 10 Maart 1855 te Triest.
4) (Lodewijk Maria Ferdinand, don), oudste zoon van den vorige, heeft den titel aangenomen van Karel VI, doch is meer bekend onder den naam van graaf van Montemolin. Zie MONTEMOLIN.
