Encyclopedie van de Zaanstreek

Eindredactie Jan Pieter Woudt & Klaas Woudt (1991)

Gepubliceerd op 02-10-2020

Neptunus

betekenis & definitie

God van de zee bij de Romeinen (bij de Grieken Poseidon genaamd). Neptunus is in de klassieke oudheid en ook in latere eeuwen op vele plaatsen in de Westerse wereld met een drietand afgebeeld.

In ons land gebeurde dat vaak in de 17e of 18e eeuw aan of in bouwwerken waarvan de eigenaar of gebruiker zijn welvaart mede dankte aan de zee en de zeevaart. In de Zaanstreek werd Neptunus, of alleen zijn drietand, in de 18e eeuw regelmatig afgebeeld. Zo is hij zittend op een dolfijn te vinden op één van de bekroningen die J.M. Cressant in 1780 vervaardigde voor de voormalige Duikersluis in de Hoge Dam te Zaandam.Op een houten gevelbord in de voorgevel van het huis uit de 18e eeuw aan de Zuiderhoofdstraat 65 te Krommenie zien we hem in een wagen, die de vorm heeft van een schelp en die wordt voortgetrokken door twee zeepaarden (half paard, half zeedier).

Ook treft men de drietand wel als losse afbeelding aan, in de nabijheid van andere attributen van water en zeevaart, zoals een roeispaan of een Jacobsstaf (een lange lat. waarop op regelmatige afstand van elkaar korte, verstelbare dwarslatjes zijn bevestigd, bestemd om de afstand tussen twee sterren te berekenen: vóór de uitvinding van de sextant veel op zee gebruikt).

Ook een combinatie met de slangenstaf van →Mercurius komt voor, onder meer in het driehoekige fronton boven de ingang van het voormalige Rechthuis in Westzaan en voorts in de bovenlichten en bekroningen van verscheidene Zaanse koopmanshuizen.

Carla Rogge