Maatschappelijk bestaan de P. uit de goederen, die worden vernietigd bij de voortbrenging van een nieuw product. Zij omvatten in de ruimste zin behalve de grond- en hulpstoffen en de afschrijving voor slijtage van de productiemiddelen ook het arbeidsloon inclusief salarissen en ondememersloon, als de geldvorm van de door de bij voortbrenging betrokken personen tijdens de duur van het productieproces geconsumeerde goederen.
Rente, pacht en winst behooren niet tot de maatschappelijke P., maar zijn een vorm van verdeeling van het boven deze voortgebrachte surplus, de maatschappelijke meer-waarde. In zooverre loonen en salarissen hooger zijn dan het voor reproductie van de betreffende arbeidskracht (levensonderhoud, gezinsvorming en scholing) op het zelfde niveau benoodigde, omvatten deze eveneens een deel van de maatschappelijke meer-waarde en behooren zij dus voor dat deel niet tot de maatschappelijke P.De P. van het afzonderlijke kapitalistische bedrijf het geldbedrag dat moet worden uitgegeven om een bepaald eindresultaat (product of dienst) te bereiken omvatten wel rente en pacht. De winst ontstaat hier uit het verschil tusschen P. en opbrengst. Van groot belang voor de afzonderlijke onderneming is de verhouding tusschen vaste- en variabele P., daar deze voor een groot deel de elasticiteit van de voortbrenging bepaalt. De vaste kosten zijn niet van de omvang van de productie afhankelijk (rente, huur, vaste loonkosten voor de technische en administratieve personeelkern, enz.). Zij dalen dus relatief naarmate meer wordt voortgebracht en drukken ten volle op het bedrijf indien de productie wordt stop gezet. Met de relatief toenemende omvang van het vaste kapitaal in het productieproces stijgen ook de vaste P.
Waar de vaste P. boven de variabele overwegen, zijn zij veelal oorzaak van gehandhaafde voortbrenging, ook als de te verkrijgen prijs beneden de totale P. daalt. De variabele P. kunnen al dan niet proportioneel zijn, d.w.z. al dan niet in verhouding tot het product toe- en afnemen. Bedrijfseconomisch is een nauwkeurige kennis van de P. van groot belang, daar hieruit de doelmatigheid van de offers en daarmede ook van de geheele bedrijfsorganisatie blijkt. Kostprijsberekening is daarbij mèt de te verwachten prijs één van de voornaamste grondslagen van de voortbrenging. P. plus de gemiddelde winst wordt productieprijs genoemd. Relatief lage P. in verhouding tot andere gelijksoortige bedrijven geven, bij gelijke prijs, boven de gemiddelde winst een extra winst (producer’s rent), relatief hooge P. reduceeren de winst. Een surplus boven de maatschappelijke P. beteekent productiviteit, een surplus boven de persoonlijke P. (der kapitalistische onderneming) rentabiliteit.
Een onderzoek naar de invloed van het arbeidsloon op de kostprijs van een aantal producten is op advies van de Hooge Raad van Arbeid in 1931 door de regeering aan het C.B.S. opgedragen. De resultaten hiervan zijn gepubliceerd onder de titel: Onderzoek naar den invloed van het arbeidsloon op den kostprijs der producten, I, II 1938, III 1937.
