te Konstantinopel. Het belangrijkste bouwwerk van den Byzantijnschen stijl.
Reeds had keizer Constantijn, toen hij van 326 tot 330 deze stad op de plaats van het oude Byzantium stichtte om derwaarts den zetel van het keizerrijk over te brengen, een kerk van dien naam gebouwd, die hij had versierd met 427 uit Rome overgebrachte beelden, maar deze was in 532 bij den z.g. Nike-opstand een prooi der vlammen geworden.
Reeds veertig dagen na haar vernieling legde keizer Justinianus I den eersten steen voor een nieuwe Sophiakerk, die in den ongelooflijk korten tijd van 5 jaren was voltooid en door welker stichting de keizerlijke bouwmeesters Isidorus van Milete en Anthemius van Tralies zich een onsterfelijken naam hebben gemaakt. Honderd kolommen dienen om de bogen, waarop de muren en gewelven steunen, te dragen, en hierbij is de halve cirkel de alles beheerschende lijn.
Het inwendige vertoonde een rijkdom van veelkleurige marmerplaten en van glasmozaïeken en was van een overweldigende pracht. Boven in den koepel zag men het beeld van Christus als Rechter der aarde op een regenboog tronende, elders waren gestalten van cherubijnen en apostelen aangebracht.
Aan de Noordzijde van het schip zag men de reusachtige figuren van heiligen en martelaren, aan de Zuidzijde die van profeten, terwijl alle vlakken en onderdeden bedekt waren met ornamenten van een eigenaardig en den Byzantijnschen stijl kenmerkend karakter. Ook de kerkmeubelen waren op ’t luisterrijkst versierd: zoo stond het altaar in de apsis onder een ciborium, dat door zilveren zuilen werd gedragen.
In tegenstelling met deze onder Oosterschen invloed ontstane pracht van het inwendige, draagt het uiterlijk van het gebouw een eenvoudig, ja sober karakter, waarin het blootleggen van de constructie tot stelsel is verheven, zoodat ook uitwendig de gewelven alle zichtbaar zijn. Sinds 1453 doet deze kerk dienst als Mohammedaansche moskee.
