1626—1679. Een der meest populaire schilders van alle tijden en volken.
Roomsch van religie. Vroeger meer voor een soort dilettant gehouden, wordt hij thans algemeen als een onzer eerste schilders erkend.
Na Rembrandt heeft hij den diepsten indruk gemaakt op de Nederlandsche volksziel. De legende, dat hij een halfdronken losbol is geweest, wordt genoegzaam weerlegd door den overvloed (600 schilderijen in 30 jaar) zoowel als door het fijne en zeer uitvoerige van zijn oeuvre.
Een illustratief schilder. Levendig verteller.
Sterk psycholoog. De grootste humorist van zijn tijd.
Geniaal menschenkenner en karakterteekenaar. Hij vertolkt het leven der kleine burgerij; het „bloedrijke, pittige, kerngezonde volk van Holland’s Gouden Eeuw” (C.
Veth). Zijn volkje kent hij precies, ieder gebaar, elk knipoogje verstaat hij.
Jan Steen teekent uit het volle leven gegrepen en begrepen menschen, toont zich een groot groepenschilder der realistische school.Zijn kleuren zijn vol afwisseling evenals zijn tafereelen. Zijn boud penseel, dat voor het ergste in dolheid en grofheid niet terugschrikt, schept soms ook idyllische figuren van bijna ideale situatie. Zoo woest als zijn Vechtpartij in een herberg is, zoo intiem is Het gebed vóór het eten. „Na Rembrandt heeft wellicht niemand in het Nederland der 17de eeuw zulk een buigzaamheid van talent ten toon gespreid als hij” (Busken Huet).
Jan Steen is een welsprekend moralist, die de dwaasheid en buitensporigheid aan de kaak stelt. Op zijn schilderijen noteert hij versjes en spreuken, de matigheid aanprijzend. Het stuk De gevolgen der onmatigheid wordt zijn meesterwerk geacht. In zijn Bijbelsche tafereelen {Deprediking van Johannes den Dooper, De aanbidding der Herders) met name in zijn voorstelling van Christus, schiet hij te kort: De Emmaüsgangers, De bruiloft te Kana. De humorist kan tot het verhevene van verre niet reiken. Zijn Bijbelsche schilderstukken missen ten eenenmale de verdieping en groote psychologie van de meesters uit Rembrandt’s school.
De Bijbel is hem het symbool van ordelijken levenswandel en huiselijkheid. Op menige schilderij, vol uitgelatenheid, zien wij het Heilig Boek dan ook in een hoek geworpen. Zeer bekend zijn De papegaaiskooi, Sint Nicolaasavond, Het Boonenfeest, De zieke dame, De wonderdokter, Vroolijk huisgezin, Het verloopen huishouden.
De tentoonstelling te Leiden bij de 300-jarige herdenking zijner geboorte gehouden, (er waren 75 zijner nagelaten werken) plaatste Jan Steen weder in het middenpunt der publieke belangstelling.
