In de volksmond heet dertien het ongeluksgetal. Dertien personen waren aanwezig bij het laatste avondmaal van Jezus.
In de Babylonische tijdrekening stond de dertiende maand, de schrikkelmaand, in het teken van de raaf, de ongeluksvogel. Als in het walhalla de twaalf goden lekker aan het eten waren, verstoorde Loki het maal waardoor er ruzie en grote frustratie onder de goden ontstond. Met dertien jaar worstelt de mens met de puberteit. Bij het tarot is de dertiende kaart de kaart van de dood. De dertiende fee is in het sprookje van Doornroosje de slechte fee. Eén op de vier mensen in West-Europa huivert voor het getal dertien.
Dit getal wordt nog overtroffen door het getal van de antichrist, het apocalyptische 666, genoemd in het dertiende (!) hoofdstuk van de Openbaringen van Johannes. De extreme angst voor het getal dertien heeft een naam: triskaidekafobie.In overeenstemming met zij n reputatie wordt het getal dertien overal ter wereld gediscrimineerd: hotels zien ervan af als kamernummer, in wolkenkrabbers volgt na de twaalfde verdieping de veertiende verdieping, vele luchtvaartmaatschappijen willen hun passagiers liever geen stoel op een dertiende rij toewijzen, in Frankrijk is nauwelijks een huisnummer dertien te vinden, in de Italiaanse loterij zoekt men er vergeefs naar, en de filosoof en pedagoog Friedrich Paulsen (1846-1908) maakte met het getal dertien het volgende mee: ‘Ik herinner me de verbazing, toen ik op een dag in een Berlijns restaurant zat, samen met enige Berlijnse families die tot het puikje van de Verlichting behoorden, en plotseling een der vrouwen gilde: “God-nog-aan-toe, we zitten met dertien mensen om de tafel!” In een oogwenk stoof iedereen uit elkaar om het kwade te bezweren, en ging in kleinere groepjes weer bij elkaar zitten.’
De Italiaanse auteur Gabriele d’Annunzio (1863-1938), die zwaar gebukt ging onder triskaidekafobie, dateerde in het jaar 1913 zijn correspondentie met ‘1912+1’. Tot de allergrootsten die voor het getal dertien zich zo klein mogelijk maakten, behoorden Napoleon (op de dertiende werd er niet gedood), Bismarck (er werden geen verdragen ondertekend), Herbert Hoover, Franklin D. Roosevelt en de oliemiljardair Getty. Toen koningin Elizabeth II in 1965 de bondsrepubliek bezocht, veranderde men op het station van Duisburg spoor 13 in 12A. Wie er in Frankrijk na het begin van een feestje achter komt dat er dertien personen zijn, kan zich ras een professionele ‘veertiende’ inhuren. Om aan tafel het aantal van dertien gasten te vermijden, maakt men in een hotel in Chicago bij voorkomende gevallen gebruik van een levensgrote pop, in passende kleding gestoken en ‘luisterend’ naar de naam Louis.
De verrassende confrontatie met het getal dertien laat de polsslag bij lijders aan triskaidekafobie oplopen tot wel 180, maar als het priemgetal met de zwarte raaf onder de dagen van de week samenvalt, dan breekt er ernstige paniek uit. Bij de Germanen en Romeinen was de vrijdag nog een dag van vrolijkheid en van genotzuchtige liefhebberijen, maar de puriteinse christenen maakten een einde aan het zinnelijke vertier en zorgden voor een belabberde sfeer op de vrijdag. Naar beweerd wordt, hebben Adam en Eva op een vrijdag van de appel gegeten, en Jezus schijnt op vrijdag te zijn gekruisigd.
Op vrijdag de dertiende vertrouwen angsthazen op hun persoonlijke overlevingsprogramma: ’s morgens niet opstaan, de deken over het hoofd trekken en wat er buiten gebeurt, dat gebeurt.
Het slaat thans dertien, dacht Philip Klein uit Philadelphia, en hij richtte in 1936, op van de zenuwen vanwege het gedoe om het ongeluksgetal dertien en vrijdag de dertiende, de Friday the 13th Club op. De club telt dertien leden, ze treffen elkaar alleen als de dertiende op vrijdag valt, en de contributie bedraagt dertien dollar per jaar. Er bestonden al eerder dergelijke clubs, reeds in 1857 in Bordeaux (Société des Treize), in 1882 in New York, en ook de London Thirteen Club diende geen ander doel dan om alles te vieren waar een bijgelovig mens lijkbleek van wordt: ’s morgens met het verkeerde been uit bed stappen, schoenen op tafel zetten, onder een ladder door lopen en met opzet zoutvaatjes omgooien.
In de Verenigde Staten is in 1996 een boek verschenen dat zich uitsluitend met het omineuze getal bezighoudt (A journey into the Number 13 van Jonathan Cott), maar voor het overige speelt het getal dertien in de literatuur slechts een ondergeschikte rol. Uitzonderingen zijn het beroemde gedicht Dreizehn Arten eine Amsel zu betrachten van Wallace Stevens en de misdaadklassieker Thirteen at Dinner van Agatha Christie. The
Wild Duck van Henrik Ibsen begint met een tafelgezelschap bestaande uit dertien personen en eindigt met de zelfmoord van de jonge Hedwig. George Orwell gebruikte het getal dertien om reeds in de eerste zin van 1984 de toon te zetten van het gehele boek: ‘It was a bright cold day in April and the clocks were striking thirteen.’
Reinhard Mey zingt: ‘Ankomme Freitag den 13’; John Cage schreef het nummer ‘Thirteen’ en Friday the 13th is zowel een titel van Thelonius Monk als van Sonny Rollins. Tot de beroemdste lijders aan triskaidekafobie in de wereld van de muziek behoren Rossini, Chopin, Schönberg (Schönberg bleef op vrijdag dertien juli 1951 vol vrees in bed, maar precies op deze dag kwam magere Hein hem om dertien minuten voor het middernachtelijk uur halen).
Richard Wagner is een hoofdstuk apart.
Op dramatische wijze domineerde het getal dertien Wagners leven. De wiskundige Martin Gardner heeft in zijn boek The Magie Number of Dr. Matrix een aantal ongelooflijk klinkende zaken op een rijtje gezet - het begint met de dertien letters van Richard Wagners naam.
Wagner werd in 1813 geboren (opgeteld dertien!). Hij componeerde dertien belangrijke werken. De Parsifal voltooide hij op dertien januari 1882, van Tannhäuser vond op dertien maart 1861 de eerste uitvoering plaats. Het werken aan Lohengrin beëindigde Wagner in 1848, maar hij zag pas in 1861 een enscenering van deze romantische opera, dertien jaren later. Richard Wagner stierf op 13 februari 1883.
Wat lijders aan triskaidekafobie vergeten, of niet weten, is dat dertien tevens een geluksgetal is. Bijvoorbeeld voor Claude Lelouch, die principieel op de dertiende aan een nieuwe film begint. De in 1924 overleden Italiaanse toneelspeelster Eleonora Duse droeg golvende en ruisende jurken die uit dertien lagen textiel bestonden. Ook in de kabbala heeft het getal dertien een positieve betekenis. In het oude Egypte en in de Mayacultuur symboliseerde dertien het goddelijke en het gelukaanbrengende. Toen op 9 oktober 1955 voor de eerste keer de trekking der lottogetallen plaatsvond, verscheen er als eerste het getal dertien.
→ Weekdagen, → Getallen.
