Iemands nieren proeven, iemands eigenlijke mening of bedoelingen onderzoeken of op de proef stellen.
Het bijbelse voorbeeld van deze uitdrukking luidt hart en nieren (be)proeven of toetsen, onder andere te vinden in Psalmen 7:10, ‘U die hart en nieren doorgrondt / bent een rechtvaardige God’ (NBV; de NBG heeft ‘toetst’ in plaats van ‘doorgrondt’. Het werkwoord ‘proeven’ komt voor in oudere vertalingen). Hier betekent het ‘het innerlijk van de mens grondig onderzoeken’, en wel om hem rechtvaardig te kunnen beoordelen. Nieren staat hierin, naast hart, als het meest innerlijke van de mens, waar zijn gevoel en verstand gevestigd zijn; zie ook in hart en nieren onder hart. In het huidige Nederlands is hart vervallen en wordt de uitdrukking vooral gebruikt naar aanleiding van discussies waarin men de ware bedoelingen van iemand wil achterhalen.
Bijbelcitaat: Liesveldtbijbel (1526), Psalmen 7:10. Want ghi gerechtich God proeft herten ende nyeren. (Statenvertaling: beproeft.)
Gebruiksvoorbeeld: Doel van de ontmoetingen was, zei de woordvoerder van Tjeenk Willink gisteravond, om de ‘nieren te proeven’ van de drie leiders waar het gaat om hun politieke wil onderhandelingen met elkaar te beginnen. (NRC, mei 1994)
Gebruiksvoorbeeld: [Na iemand in een discussie fel aangevallen te hebben:] ‘Je hebt wel gelijk hoor, maar ik wou je nieren proeven.’ (Gehoord, jaren ’90)
