Toen een kunstschilder zijn in het apenhuis van Artis achtergelaten palet de volgende ochtend ophaalde, meende hij dat de verzorgers van die afdeling, geheel onnodig, zijn schildersgerei grondig hadden gereinigd. Er zat althans geen kruimeltje verf meer op.
De Artismensen waren er echter onschuldig aan; de echte ‘schoonmakers’ zaten bij duizenden achter de verwarmingsradiatoren, in holen, gaten en spleten, onder en tussen hokken en gangen. Wachtend op de avond dat ze in dichte horden weer te voorschijn konden komen op zoek naar alles wat ook maar enigszins eetbaar was. Die vraatzuchtigen waren Amerikaanse kakkerlakken, ongeveer vier centimeter lange bruine insekten. Deze en de veel kleinere Duitse kakkerlakken zijn ware cosmopolieten die zich op vele plaatsen in de wereld in de menselijke behuizing hebben gevestigd. Overal waar het warm is, waar voldoende voedsel is te vinden en het met de hygiëne niet te nauw wordt genomen, kunnen ze voorkomen. Zo ook in de dierentuin waar hun aanwezigheid niet zozeer is te wijten aan vervuiling dan wel aan het feit dat men ze er dikwijls moeilijk kan bestrijden. Met dierentransporten komen ze gemakkelijk de tuin in. In de warme verblijven – tegen kou zijn ze niet bestand – vinden ze een ideaal oord, ook al omdat er overal in de kooien wel wat eetbaars is te vinden. Bestrijding met vergif kan niet altijd plaats vinden omdat vele dierentuinbewoners kakkerlakken eten en aldus ook giftige stoffen zouden binnenkrijgen.
In dierentuinen zoals Artis, waar men een insectarium heeft, moet men extra voorzichtig met bestrijdingsmiddelen zijn omdat daarmee ook de tentoongestelde bewoners zouden kunnen worden gedood. Het kost derhalve veel moeite en overleg, de vraatzuchtige horden in toom te houden.
Als de omstandigheden gunstig zijn, planten ze zich snel voort. Drie stadia zijn er in hun leven: ei, larve en volwassen dier. Er is dus sprake van een onvolkomen of geleidelijke gedaanteverwisseling, zonder verpopping. De eieren worden in een aantal variërend van twintig tot dertig stuks, in een leerachtig, boonvormig pakketje bijeengebracht. Sommige wijfjes houden deze eierzakjes bij zich tot de eieren uitkomen, andere laten ze gewoon ergens vallen. Wanneer de larven te voorschijn komen, hangt onder meer af van de temperatuur en de vochtigheid van de omgeving.
De larven zijn wit tot lichtgeel van kleur en lijken van het eerste moment af, zo klein als ze zijn, op de ouders, maar dan zonder vleugels. Na iedere vervelling worden ze wat groter tot ze, bij de laatste keer, volwassen en gevleugeld zijn.
Het wijfje van de grote Amerikaanse kakkerlak, de voor het publiek meest ‘griezelige’, produceert in haar twee tot drie jaar durende leven een tachtig tot negentig eipakketten, ieder met veertien tot zestien eieren. In totaal kan ze gemiddeld zo’n 1200 nakomelingen hebben, die op hun beurt vrij spoedig aan de kakkerlakkenproduktie kunnen deelnemen. Het is duidelijk dat één enkel wijfje met eieren in een geschikt milieu in zeer korte tijd een plaag kan veroorzaken. Van de kleine Duitse kakkerlak, die wat minder eitjes produceert, is bekend dat er één mannetje tegen negen wijfjes worden geboren.
Kakkerlakken behoren tot de oudste nog levende insekten. In meer dan 3000 soorten hebben zij zich gedurende een 200 miljoen jaar in vrijwel onveranderde staat weten te handhaven. Vrijwel allemaal zijn het alleseters; enkele soorten slechts hebben zich gespecialiseerd, onder andere op hout. Zij hebben, net als andere cellulose-eters zoals bepaalde termieten, protozoën, eencellige diertjes, in hun ingewanden, die de cellulose in voor de kakkerlakken verteerbare stoffen omzetten. Een prachtig voorbeeld van symbiose, samenwerking dus waar beide partijen bij gebaat zijn.
