Een van de fraaist getekende en gekleurde, vriendelijkste en meest aanhalige roofvogels is ongetwijfeld de bateleur. Niemand zal het in zijn hoofd halen een roofvogel eens lekker op de kop te kriebelen, wat bij een papegaai die vaak over een nog grotere snavel beschikt, een gewone zaak is.
Een uitzondering is de kortstaartarend, harlekijn, buitelaar of goochelarend, zoals de bateleur ook wordt genoemd. Hij is echt een aardige roofvogel die weinig agressief is jegens mensen, hen – indien gewend – zelfs schijnt te mogen en zich dan graag als een papegaai op kop en hals laat krauwen. Met gespreide vleugels, luide kreten en diepe buigingen begroet hij zijn menselijke vrienden. Ook onder elkaar snavelen ze dikwijls zachtjes in elkaars hals- en kopveren. Ondanks het voorgaande en het feit dat ze een grote verspreiding in Afrika hebben, weet men weinig van hun gedrag in het wild af. Wanneer men ze in een bepaalde streek heeft bestudeerd en de ervaringen publiceert, komen er steevast stemmen uit andere delen van Afrika die het tegendeel beweren.
Dit heeft vele onderzoekers tot de overtuiging gebracht dat bateleurs zich in Afrika niet overal hetzelfde gedragen. Een feit dat voor vele dieren geldt. Het gedrag van een diersoort op de ene plaats kan sterk afwijken van het gedrag van deze soort elders. Soms zijn er in gebieden op slechts enkele tientallen kilometers van elkaar al verschillen te constateren. Wat eigenlijk nauwelijks verwondering behoeft te wekken omdat ieder milieu nu eenmaal een daarbij passende leefwijze vereist. Iedereen is het eens over de fantastische capaciteiten der bateleurs als vliegers. Bijna nooit ziet men ze in rust, doorlopend zijn ze in de lucht, niet als de meeste roofvogels in grote kringen speurend naar prooi, maar rechtuit in een lange, spectaculaire vlucht. Wanneer er echter wordt gesproken over de fantastische salto’s die ze in de lucht maken en waarvoor ze beroemd zijn, wordt dit in streken om de equator ontkend. Daar schijnen ze snel maar zonder capriolen over hun uitgestrekte jachtgebied te vliegen, de kop diep naar beneden gebogen om tussen de poten door het achterliggende terrein af te zoeken naar buit. In Zuid-Afrika zijn ze bekend om het luide geratel van hun vleugels, dat sprekend lijkt op het klapperen van een zeil in de wind. Dat doen ze in het noorden ook, maar daar duikelen ze erbij.
Bateleurs zijn in de vlucht goed te herkennen aan de scherp gepunte vleugels en de korte staart die, als het dier zit, nauwelijks zichtbaar is. Hun voedsel bestaat vooral uit aas en kleinere dieren, met een voorkeur voor slangen. Bij een grasbrand op de Afrikaanse steppen zijn er altijd een paar present om er gemakkelijk een heleboel voedsel te verschalken. Laag over het brandende gras vliegend, door dichte rook en rakelings boven de vlammen, grijpen ze in snelle duikvlucht talloze voor het vuur vluchtende dieren. Zodra er ergens een spiraaltje rook omhoog kringelt, komen ze haastig naderbij. Vrolijk buitelend. Want er is voedseluitdeling …
■ Totale lengte 60-65 cm, gewicht ong. 2,5 kg.
Kop, hals en onderzijde zwart, evenals kuifveren die bij dreigen worden opgezet. Rug grotendeels kastanjebruin. Vleugeldekveren bruingroen, vleugels zelf met grijze plekken aan boven- en witte aan onderzijde. Rood, naakt gezicht, rode poten.
Voedsel: Kleine dieren als slangen, hagedissen, muizen enz., aas en mogelijk jonge grotere zoogdieren.
Groot takkennest in bomen; doorsnee ong. 1 m en 25 à 30 cm diep; 1 ei, zelden 2. Wijfje broedt ong. 55 dagen. Jongen vliegen na 4-5 maanden uit. Zijn pas na jaren volwassen.
Exemplaar in San Diego leefde meer dan 33 jaar. Zie ook roofvogels.
Bateleur Eagle • Gaukler • Aigle bateleur
Terathopius ecaudatus.
