gortschaften

betekenis & definitie

(1895) (zeem.) ontbijten. 'Van gortschaften tot theewater': van alles op de hoogte zijn; iemand of iets door en door kennen. Een variant op het bekende gezegde 'van haver tot gort'. Aan boord staat gort schaften of gort klaarmaken voor het eerste ontbijt, terwijl theewater staat voor het verwerken van de avondboterham met koffie. Tussen gortschaften en theewater ligt in feite alles wat de dienst betreft.

• Nadat het gortschaften was afgeloopen, ving, op het slaan van acht glazen aan de scheepsklok, eene andere wacht aan. (Willem Mets: Op de baren: zeemansvertellingen uit den ouden en nieuwen tijd. 1895)
• Van gortschaften tot theewater. Ik leerde met karabijnen, stenguns, pistolen, mitrailleurs, handgranaten, dolken, bajonetten, kogels en allerlei nieuwere soorten machinegeweren omgaan. (Jan Cremer: Ik Jan Cremer. 1984)
• Meteen na gortschaften baksgewijs aantreden, de héle mariniersbak, en uitgekleed. (Jan Cremer: De Hunnen. 1983)
• (Fré Harmsen: Van baroe tot branie. Termen en zegswijzen bij de Koninklijke marine. 1991)
• Bij de marine kent men de uitdrukking 'van gortschaften tot theewater'. Gortschaften deed men aan boord als eerste ontbijt. Theewater was het tijdstip van de avondmaaltijd. Tussen gortschaften en theewater ligt dus alles wat met de dagelijkse dienst te maken heeft. De uitdrukking wil dus zeggen dat men van alles op de hoogte is; zie ook het huidige gezegde 'van haver tot gort'. (Onze Taal, juli / augustus 1991)
• Welnu, 'gortschaften' is natuurlijk zo klaar als een glas zeewater: bij het ontbijt was er altijd dezelfde keuze: een bord gort met brood of brood met een bord gort. In de gort prijkte dan een sliert stroop, althans in latere jaren. Rond zestienhonderd moest men het doen met bier, en bij gebrek daaraan met azijn en water, zoals u kon lezen in de eerder gepubliceerde Voedingsstaat uit die tijd. Buitengewoon boze tongen beweren dat de uitdrukking 'theewater' ontleend is aan het feit dat tegen het vallen van de avond de schepelingen behoorlijk boven hun theewater zouden zijn. Deze infame insinuatie moeten wij met kracht van de hand wijzen. Theewater heeft niets met spiritualiën te maken; sterker nog, het heeft zelfs met thee en water niets uit te staan. De term slaat slechts op het avondeten aan de bakken, de broodmaaltijd bij de marine dus, daar 's middags warm geschaft werd. Dat theewater bestond dan uit brood, koffie en toespijs. Het schijnt dat er wel eens iets verstrekt werd dat lauw water benaderde, doch dit diende slechts voor het weken van het brood of wat daar, naar onze huidige begrippen, voor door moest gaan. (Volkskrantblog, 03/12/2006)