Soms ook protocoluitspraken {-zinnen) genoemd of (door Carnap) primitieve protocoluitspraken. Uitspraken die, vooral volgens de logisch positivisten, nodig zijn als basis voor de rest van onze empirische kennis.
Maar de verschillende versies ervan hebben verder weinig gemeen. Dat waar ze over gaan varieert, bij verschillende schrijvers, van onmiddellijke persoonlijke ervaring tot de gemeenschappelijke wereld. Hun rol kan zijn het leveren van een fundament voor de eigen kennis van het individu (Ayer) of voor intersubjectief toetsbare kennis (O. Neurath). In een variant van deze laatste rol verschaffen ze middelen om universele hypothesen te toetsen; in dat geval zijn het meestal singuliere existentie-uitspraken, die zeggen dat iets op een bepaalde plaats en tijd bestaat of zich voordoet (Popper; bijvoorbeeld de uitspraak ‘er is nu een zwarte zwaan in Sydney’ kan worden gebruikt om de hypothese ‘alle zwanen zijn wit’ te toetsen).
R. Carnap, The Unity of Science, 1934, i.h.b. pp. 43-44 (oorspr. ‘Die physikalische Sprache als Universalsprache der Wissenschaft’, Erkenntnis, 1932). De Engelse vertaling is herdrukt in W.P. Alston en S. Nakhnikian (red.), Readings in Twentieth Century Philosophy, 1963.
AJ. Ayer, Language, Truth and Logic, 1936. (Zie de 2de, uitgebreide editie van 1946, p. 10.)
O. Neurath, ‘Protocol sentences’, in A.J. Ayer (red.), Logical Positivism, 1959. (Oorspr. ‘Protokollsatze’, Erkenntnis, 1932-33.)
K.R. Popper, The Logic ofScientific Discovery, 1959, i.h.b. §§ 28-29. (Oorspr. Logik der Forschung, 1934. Evenals in de vorige twee gevallen is de vertaling meer verbreid dan het origineel.)
