Rheinpreuszen of de Rijnprovincie, eene provincie van het koningrijk Pruissen, grenst in het noorden aan Nederland, in het oosten aan Westfalen, Hessen, Nassau, het groothertogdom Hessen en de Beijersche Pfalz, in het zuiden aan Elzas-Lotharingen en in het westen aan Luxemburg, België en Nederland.
Een afgescheiden deel van deze provincie is het arrondissement Wetzlar aan de Lahn, terwijl zij zelve het Oldenburgsche vorstendom Birkenfeld omsluit. Zij telt op nagenoeg 490 geogr. mijl bijkans 4 millioen inwoners, onder welke zich omstreeks 1 millioen Protestanten en ruim 2½ millioen R. Katholieken bevinden. De zuidelijke en grootste helft van Rheinpreuszen is eene bergstreek, waartoe o. a. het Zevengebergte behoort. De hoogste toppen zijn evenwel niet hooger dan 771 Ned. el. Men vindt er vele wouden en ook uitgestrekte veengronden.
In het noordelijke, meer vlakke gedeelte van deze provincie heeft men voortreffelijke bouw- en weilanden, doch ook barre en moerassige oorden. De voornaamste rivier is er de Rijn, die aldaar onderscheidene andere, zooals op den regter oever de Sayn, de Wied, de Sieg, de Wupper, de Ruhr en de Lippe, en op den linker oever de Nahe, de Moezel, de Nette, de Ahr en de Erft opneemt. Ook de Moezel ontvangt er verschillende zijrivieren, terwijl andere rivieren er tot het stroomgebied van de Maas behooren. Het éénige meer van belang is er het Laacher Meer op den Eifel.
Het klimaat is er op de vlakte en in de dalen zeer zacht; de gemiddelde jaarlijksche warmte bedraagt te Cleef 9,5° C., te Boppard, Crefeld en Trier 9,4°—10°C., te Keulen 11° C., doch op de hoogste gedeelten van den Eifel en van het Hooge Veen slechts 5°C. De jaarlijksche regenhoogte is in het zuiden 45—70 en in het noorden 80 Ned. duim. In de geheele provincie heeft men 45,5% bouwland, 0,9% tuingrond, 7,6% hooiland, 9,8% weiland, 30,7% bosch en eenig water. De graanbouw is er niet voldoende voor de behoeften der inwoners. De wijnbouw beslaat er ongeveer 25.000 Ned. bunder. Voorts verbouwt men er: suikerwortels, tabak, hop, vlas, hennep, koolzaad, aardappelen enz.
Er is meer loofdan naaldhout, en aan de Moezel groeit veel eiken hakhout. In 1873 waren er ongeveer 140.000 paarden, een millioen runderen, 400.000 schapen, 2000 ezels, 370.000 zwijnen 230.000 geiten en 180.000 bijenkorven. In de bosschen ontbreekt het er niet aan wild, en in de wouden van den Hundsrücken zijn wolven niet zeldzaam. De rivieren leveren er heerlijke zalmen en forellen, en uit den bodem verkrijgt men er: eene groote hoeveelheid steenkolen (vooral aan de Ruhr, aan de Saar, bij Aken, Düsseldorf en Trier), benevens ijzer-, lood- en zink-erts, koper, mangaan en vitriool, kalk, gips, potklei, basalt, molensteen, daklei enz. Ook bevinden er zich vermaarde minerale bronnen, inzonderheid te Aken en Burtscheid, te Neuenahr, te Kreuznach enz.
De nijverheid bloeit er ongemeen, inzonderheid te Essen, voorts te Oberhausen, Duisburg, Düsseldorf, Keulen, Deutz, Eschweiler, Neunkirchen, Solingen, Aken, Crefeld, Elberfeld, Barmen, Neusz, Gladbach, Trier, Coblenz enz. De handel is er dan ook zeer aanzienlijk en wordt door voortreffelijke water- en spoorwegen ongemeen bevorderd. De voornaamste koopsteden zijn er: Coblenz, Keulen, Mülheim, Düsseldorf, Duisburg, Ruhrort en Wesel. De spoorwegen hebben er eene lengte van 2100 Ned. mijl en behooren gedeeltelijk aan den Staat, gedeeltelijk aan afzonderlijke maatschappijen, van welke die van den spoorweg Keulen—Minden en van den Rijnspoorweg de voornaamste zijn. Onderscheidene prachtige spoorwegbruggen zijn er over de rivieren gelegd.
Men heeft in deze provincie eene universiteit (te Bonn), eene schilder-académie (Düsseldorf), 25 gymnasia, 18 progymnasia, 12 reaalscholen van de eerste en 3 van de tweede klasse, 13 hoogere burgerscholen, eene polytechnische hoogeschool (te Aken), een paar militaire scholen, 8 nijverheidsscholen, 14 kweekscholen voor onderwijzers, 6 gestichten voor doofstommen, één voor blinden enz. Zij is verdeeld in 5 districten met 69 arrondissementen. De voornaamste stad is er Keulen, waar zich ook het hooge hof van appél bevindt. De Provinciale Staten bestaan er uit eenige Vorsten en 25 afgevaardigden uit de ridderschap, de steden en de landelijke gemeenten; zij vergaderen te Düsseldorf.
