Oaxaca of Oajaca, een Staat der bondsrepubliek Mexico, grenst in het oosten aan het territorium Tehuantepec, in het noorden aan Veracruz, in het westen aan Puébla en Guérrero en het in zuiden aan de Stille Zee, en beslaat met Tehuantepec eene oppervlakte van 1579 geogr. mijl, bevolkt met ruim 662.000 inwoners, meerendeels Indianen, tot 19 verschillende stammen behoorend, van welke de Zapoteken en Mixteken de voornaamste zijn.
Deze Staat behoort grootendeels tot het Mexicaansche hoogland (2500 Ned. el hoog), dat aan de oostzijde met een steilen wand afdaalt. Over de landengte van Tehuantepec loopen slechts lage heuvelketens; de waterscheiding is er bij den pas van Masahua slechts 260 Ned. el hoog. Die heuvelketens verbinden het Mexicaansche hoogland met dat van Guatemala.
Diepe, enge dalen en kloven strekken van dat hoogland zich naar alle kanten uit.
De randgebergten van het Mexicaansche hoogland verheffen zich hier het hoogst aan de oostzijde; van den Cerro de Zempualtepec (3165 Ned. el) bij Villalta ziet men zoowel de Golf van Mexico als de Stille Zee. Op het westelijke randgebergte, aan den weg van Oaxaca naar Juquila, heeft men als hoogsten top den San Juan-Quiaije (3000 Ned. el).
De belangrijkste rivieren van dezen Staat zijn de Rio Grande en de Rio Salado, die te zamen als Rio San Juan den bovenloop der Rio Alvarado vormen. Naar de Stille Zee vloeit de Rio Verde, welke in het oude landschap Mixteka, het hoogland aan de grenzen van Puébla, ontspringt. Daarenboven heeft men er onderscheidene kleinere rivieren. Van de lagunen aan de kust is die van Jamiltepec de grootste.
Het klimaat is er in het algemeen zeer aangenaam, zacht en gezond, aan de kust en in de diepe dalen warm, en op de hoogvlakte koel. Ook gedurende het drooge saizoen valt er dikwijls regen, en aan het strand woeden vaak geweldige stormen, terwijl aardbevingen er niet tot de zeldzaamheden behooren.
De grond is er overal zeer vruchtbaar en met een weligen plantengroei bedekt.
Men verbouwt er vooral: maïs, gerst, tarwe, boonen en het ooft en de tuinvruchten van de keerkringslanden en van den gematigden gordel; er is echter aanvoer van graan noodig.
Voor den handel verbouwt men er: suikerriet, koffij, uitmuntend katoen, indigo, cacao, tabak en nopalplanten voor de cochenilleteelt. Vanille groeit er op vele plaatsen in het wild, terwijl de bosschen daarenboven voortreffelijke houtsoorten opleveren.
De veeteelt is er niet van groot belang. Het rijk der delfstoffen levert er: goud, zilver, lood, koper, kwik en ijzer, maar de mijn-ontginning verkeert er nog in de kindsheid. Ook nijverheid en handel zijn er nog weinig ontwikkeld en in de zeehavens heerscht niet veel levendigheid. Het belangrijkst uitvoer-artikel is er cochenille, — voorts verscheept men er eene kleine hoeveelheid vanille, eenige droogerijen, wat indigo, lood, grove wollen stoffen en zout. Het onderwijs is er hoogst gebrekkig.
Deze Staat bevat intusschen merkwaardige oudheden, zooals: de bouwvallen van prachtige tempels en paleizen te Mitla, het Meguitlan der Azteken en den voormaligen zetel der Zapotekische priesterschap, — voorts de overblijfselen van Indiaansche tempels in de nabijheid van Achiutla enz.
De evenzoo genoemde, in 1522 gestichte hoofdstad ligt in een vruchtbaar dal aan de rivier Otoyac, 1500 Ned. el boven de oppervlakte der zee, en telt omstreeks 25000 inwoners.
Van de merkwaardigste pleinen vermelden wij de Plaza mayor en het Marktplein, — van de openbare gebouwen het voormalig regeringspaleis, het paleis van den bisschop, de hoofdkerk (in 1729 voltooid), het Domicaner klooster en de Alhondiga, het gebouw voor den verkoop van vruchten op het Marktplein.
De stad bezit een instituut van kunsten en wetenschappen, een seminarium voor priesters, onderscheidene openbare scholen, 2 hospitalen en een schouwburg.
Men vervaardigt er sigaren, chocolade, waskaarsen, zeep en katoen.
Rondom de stad heeft men sierlijke tuinen, en bijna het geheele jaar is er de hemel helder. De nabijgelegene plaatsen Villa de Santa Maria de Marquesado met 2000 inwoners en het dorp Halatlaco, door Azteken bewoond, kan men als voorsteden van Oaxaca beschouwen.
