Comenius (Johann Amos), eigenlijk Komensky, een verdienstelijk Duitsch opvoedkundige, werd geboren in eene Moravische broedergemeente op den 28sten Maart 1592, wijdde zich eerst te Herborn, later te Heidelberg aan de beoefening der wetenschappen, deed toen eene reis door Holland en Engeland, en werd vervolgens eerst rector te Prerau en daarna te Fulneck. Toen deze stad in 1620 door de Spanjaarden veroverd werd, moest hij als kettersch leeraar de vlugt nemen en vond eene wijkplaats bij eene adellijke familie in het Boheemsche gebergte. Hier vervaardigde hij zijne beste geschriften in de Boheemsche taal, werd godsdienstleraar te Lissa, en in 1632 bisschop der Moravische broeders. Hjj schreef: eene „Janua linguarum reserata”, — eene „Ratio disciplinae ordinisque ecclesiae in unitate fratrum Bohemorum (1632 en later)”, — en een „Pansophiae prodromus (1639)”, waardoor hij zoo grooten roem verwiert, dat hij in 1641 eene uitnoodiging ontving naar Engeland, om aldaar het onderwijs te hervormen.
Daar de omwenteling hem in die werkzaamheid belemmerde, begaf hij zich naar Zweden, waar hij op last van Oxenstièrna eene nieuwe organisatie van het onderwijs tot stand bragt. Vandaar keerde hij in 1648 naar Lissa terug en ging daarna op aanzoek van Siegmund Rakoczy naar Hongarije, waar hij zijne „Orbis sensualium pictus” — het oudste prentenboek voor kinderen — vervaardigde. Later vestigde hij zich weder te Lissa, verloor er bij de verwoesting der stad door de Poolsche en Keizerlijke troepen zijne handschriften en bezittingen, begaf zich toen naar Silézië, Brandenburg en Hamburg, en vestigde zich eindelijk te Amsterdam, waar hij eenige werken uitgaf. Hij overleed te Naarden den 15den October 1671. Zijne „Opera didactica omnia” zijn in 1657 te Amsterdam in het licht verschenen. Comenius was een uitstekend man, die het geluk van het menschelijk geslacht op den grondslag eener goede opvoeding wilde bouwen , en hij heeft ook veel gedaan tot bevordering van het aanschouwelijk onderwijs.
