residentie in het oosten van den nederl.-indischen archipel, maakte tot 1866 deel uit van het gouvernement der Molukken, omvat een gedeelte van Celebes, de Soelaeilanden, het noordergedeelte der Molukken, den Wargeoe-Misole archipel en eenige afzonderlijke eilandengroepen en deelen van NieuwGuinea, alle ingedeeld in 9 afdeelingen (Ternate, Batjan, Noord-Halmahera, Zuid-Halmahera, Soela-eilanden, Bangaai (Banggai), Tomboekoe, Noord-Nieuw-Guinea en West-NieuwGuinea). De residentie bestaat uit gouvernementsgebied en het gebied van de rijken Ternate, Tidore en Batjan.
Het gouv.-gebied (onder onmiddellijk gezag
van het gouvernement van Nederl.-Indië) bestaat uit: eenige kuststreken van het eiland Ternate, de christenkampong Laboeha met bijbehoorende gronden op Batjan en het daaraan grenzende fort Barneveld, de groep der Obi-eilanden en de oostwaarts daaryan gelegen Pekik- en Lawin-eilanden.
Het gebied van het rijk Ternate bestaat uit:
1) het eiland Ternate met Hiri;
2) de tusschen Tidore en Batjan gelegen eilanden Motir, Makian, de Kajoa- en Goraitji-groepen;
3) het noorder-schiereiland van Halmahera met omliggende eilanden tot aan de Ternataansch-Tidoreesche grens;
4) de eilanden Morotai en Rau;
5) het z.-schiereiland van Halmahera met aanliggende eilanden, zuidelijk van het Tidoreesch grondgebied;
6) de eilanden bezuiden Z.-Halmahera en verder aan den ingang van straat Patiëntie en in die straat gelegen, w.o. Dammer;
7) de eilanden Majoe en Taifore, halverwege tusschen Ternate en Kenia (Celebes) gelegen;
8) de Soela-eilanden;
9) den Bangaai-archipel, bevattende de eilandengroepen tusschen de Soelaeilanden en de Bangaaische kust (oostkust van Celebes);
10) de oostkust van Celebes met aanliggende eilanden;
11) de eilanden Manoewi en Wowoni.
Het gebied van het rijk Tidore bestaat uit:
1) het eiland Tidore met de aanliggende eilanden Maitara, Maree en Tilango;
2) de twee oostelijke schiereilanden en het noordelijk gedeelte van het zuidelijk schiereiland van Halmahera met aanliggende eilanden, noordelijk en zuidelijk begrensd door de Ternataansche grenzen;
3) den Waigeoe-Misool-archipel, w.o. voornamelijk de eilanden: Salawati c. a., Batanta c. a., Waigeoe c. a., Gebee c. a., de Boh- en Pisang-eilandengroepen bewesten Poppa en overige eilanden benoorden 2° 30' Z.B. in de Halmahera-zee of Djilolopassage tusschen Halmahera en Nieuw-Guinea gelegen;
4) het noordwestelijk gedeelte van NieuwGuinea, met de nabijgelegen eilanden (Prins Frederik Hendrik-eiland, Adi-eiland, de Koning Willem III-eilanden enz.);
5) de eilanden in de Geelvinkbaai en verder benoorden de kust van Nieuw-Guinea gelegen, w.o. de eilandengroepen: Jobi c. a., Willem Schouten c. a., Mafoor c. a., Amberpon-Mioswar, Run, Mapia, St. Davids of Freewill c. a., St. Stephens c. a.
Het gebied van het rijk van Batjan bestaat uit: het eiland Batjan en omliggende eilanden, w.o. de groep der Lata-Lata-eilanden, Kasiroeta of Groot Tawali c. a., Batang Loman c. a., Mandioli c. a.
Administratief is deze residentie thans in 9 afdeelingen gesplitst: Ternate (hoofdpi. Ternate); Batjan (hoofdpi. Laboeha, eiland Batjan); Noord-Halmahera (hoofdpi. Galela); ZuidHalmahera (hoofdpi. Patani); Soela-eilanden (hoofdpi. Senana); Banggaai (hoofdpi.
Kientong, oostkust van Celebes); Tomboekoe of Toboengkoe (hoofdpi. Toboengkoe); NoordNieuw-Guinea (hoofdpi. Manokwari, Doré), bestaande uit het noordelijke gedeelte van Ned.Nieuw-Guinea ten o. van Kaap de Goede Hoop (Jermoer Sba) en de omliggende eilanden; West-Nieuw-Guinea (hoofdpi. Fakfak, Kapaur).
De grenzen tusschen het nederlandsch en britsch gebied op Nieuw-Guinea zijn geregeld bij een tusschen Nederland en Groot-Britannië gesloten overeenkomst (St.bl. 1895 nos. 220 en 221). Het gewest heeft een oppervlakte van 8306V2 vierkante geographische mijlen en een bevolking van ruim 135.000 zielen. Hoofdplaats Ternate.
Het rijk T., met naar schatting 70.000 inw., wordt bestuurd door een sultan. Het eiland T., ongeveer 65 km.2 groot en circa 8000 inw., is vulkanisch. De Nederlanders, die hier in 1595 voor het eerst verschenen, sloten in 1603 een verdrag met den toenmaligen sultan, Saidoedin, betreffende wederzijdsch verweer tegen de Spanjaarden en den alleenhandel in kruidnagelen. De hoofdplaats van het rijk T. en van de geheele residentie, eveneens T. geheeten, ligt op het eiland van dien naam en heeft ongeveer 3000 inw.
