(van het lat. catapulta; grieksch katapaltes of katapeltes) in de oudheid een tweearmig, kruisboogvormig, gewoonlijk als horizontaal geschut geconstrueerd schietwerptuig. Bij dit instrument waren twee bundels sterke pezen op matigen afstand van elkander in een rechtopstaand raam zoodanig gespannen, dat zij door openingen in de beide horizontale lijsten, van boven en van onder heengingen en daar door middel van spanschroeven werden vastgehouden en stevig aangespannen konden worden.
Uit het midden van eiken bundel stak ter zijde, evenals bij een kruisboog, een sterke balk uit, die door de sterke spanning dier peesbundels in horizontalen stand gehouden werd; de vrije uiteinden van deze beide houten armen waren door een sterke pees met elkander verbonden. Bij het gebruiken dezer werpmachines werden eerst door de spanschroeven de beide peesbundels aangehaald en vervolgens door een windas de schietpees naar achteren getrokken. Bij het loslaten daarvan trokken de vooraf gespannen peesbundels de armen der machine terug en dreven door middel der pees het schot voort. Ten opzichte van het schietmateriaal en de daarnaar ingerichte bouwwijze der machines onderscheidde men twee soorten van katapulten: men schoot ofwel met 0,5—1,5 m. lange, met ijzer beslagen pijlen, welke in een tusschen de beide peesbundels aangebrachte groef liepen en door een ronde pees gedreven werden, ofwel men slingerde steenen, looden kogels of balken, waarbij de pees overeenkomstig het doel, waarvoor ze dienen moest, bandvormig was. In het eerste geval was de richting der spanning en dienovereenkomstig ook van het schot horizontaal, en de hiervoor gebezigde machines heetten rechtspanners (grieksch euthytona); in het andere geval geschiedde het spannen onder een hoek van 45°, zoodat ook de baan, die de steenen beschreven, dezen hoek had, en hiervoor bezigde men de hoekspanners (grieksch palintona). Bij de Grieken is K. de gemeenschappelijke naam voor deze beide soorten; de Romeinen gebruikten het woord alleen voor de eerste soort (naast den naam schorpioen) en noemden de tweede soort der grieksche katapulten: balisten.
De euthytona van het grootste kaliber schoten een pijl tot op 600 m. en dreven hem dan nog enkele duimen in een houten wand; de palintona konden een 75 kg. zwaren steen tot op 400 m. ver werpen. Van Archimedes wordt evenwel verhaald, dat hij bij de belegering van Syracuse op de romeinsche vloot massa’s van 1200 pond slingerde, en Philippus van Macedonië stelde bij de belegering van Aegina drie batterijen van palintonen op, die steenmassa’s van 1—8 centenaar wegschoten. Katapulten werden het eerst omstreeks 400 v. Chr. door Dionysius van Syracuse tegen de Carthagers gebezigd. De Romeinen leerden de katapulten tot hun groot nadeel kennen bij de belegering van Syracuse en bedienden zich er van sedert den tweeden punischen oorlog.Heviger nog in haar uitwerking is de, in den lateren keizerstijd in gebruik gekomen éénarmige ,K. (tormentum, schorpioen, onager d. i. „woudezel”, geheeten). Deze machine heeft maar een enkelen, evenals bij de tweearmige K. geconstrueerden, peesbundel, die in een kast of tusschen twee op den • grond liggende sterke boomen horizontaal gespannen is, en uit wier midden een lange sterke balk loodrecht naar boven steekt. Deze heeft aan het boveneind ijzeren haken, waaraan een slinger bevestigd is, die het projectiel opneemt. Om te schieten wordt deze boom door middel van een windas achterwaarts in horizontalen stand gebracht en door een ijzeren bout daarin gehouden. ,Na het laden en het wegslaan van den bout schiet de balk naar voren; zoodra hij echter weer in loodrechten stand gekomen is, slaat zijn benedeneinde tegen een kussen, waardoor de beweging plotseling gestuit en de steenen uit den slinger geworpen worden. Vergelijkt Droysen, Kriegsaltertümer (in dl. 2 van het „Lehrbuch der griech. Antiquitäten” van K.
F. Hermann), Marquardt en Mommsen, Handbuch der römischen Altertümer (dl. 5, 2de dr., Leipzig 1884).
K. heet voorts een gaffelvormige stok met elastieken band, waarmee kleine steentjes worden geworpen, een geliefkoosd doch gevaarlijk speelgoed voor de jeugd.
