(fransch Andorre) Een in de Oost-Pyreneeën tusschen het fransche departement Ariége en de Spaansche provincie Lerida gelegen vallei, die van noord tot zuid 44 km. en van oost naar west 40 km. lang is en een oppervl. heeft van 452 km2.; zij wordt doorsneden door de Valaria, een zijrivier van de Ebro.
Deze vallei vormt eene demokratische republiek, staande onder suzereiniteit van Frankrijk en van den bisschop van Urgel (Spanje); zij telt omstr. 6000 inw., en is verdeeld in 6 parochieën, n.l.
Andorra,
San Oulia di Loria,
Encamp,
Canillo,
Massana,
Ordino,
elk met een gelijknamig dorp tot hoofdplaats, behalve welke dorpen de republiek nog een 40-tal gehuchten telt. Elk der parochiën heeft een raad, saamgesteld uit twee consuls en 12 leden, gekozen door de hoofden der huisgezinnen. De staatsinrichting der republiek is feodaal. De President der Fransche Republiek en de bisschop van Urgel voeren den titel van co-prins. Napoleon I regelde bij dekreet van 27 Maart 1806 de betrekking van Frankrijk tot Andorra. Het fransche gouvernement en de bisschop van Urgel hebben er elk een permanenten gedelegeerde.
Aan Frankrijk betaalt de republiek een jaarlijksche belasting van 960 francs, aan den bisschop van Urgel een idem van 425 francs, benevens eenige belasting in natura. De wetgevende macht berust bij een algemeenen raad van 24 leden, ,van elke parochie 4, die voor vier jaren gekozen worden; door dezen raad wordt, uit zijn midden, een president (Eerste Syndicus) en een vice-president (Tweede Syndicus) gekozen; bij dit presidentschap berust de uitvoerende macht en de zorg voor de behartiging van de buitenlandsche aangelegenheden; met de uitvoering der rechterlijke macht zijn twee landvoogden, vegueros, en een burgerlijke rechter belast; de eerste veguero in rang is een Franschman en wordt door Frankrijk en voor het leven aangesteld, de tweede veguero in rang is een Andorraan, en wordt door den bisschop van Urgel aangesteld voor den tijd van drie jaren; de burgerlijke rechter wordt beurtelings door Frankrijk en den bisschop van Urgel benoemd; eiken veguero staat een rechter terzijde, die tezamen in burgerlijke geschillen uitspraak doen; politieovertredingen worden onmiddellijk door de vegueros behandeld; een soort assizenhof houdt tweemaal per jaar zitting; veroordeelden ondergaan hun straf in Frankrijk. De inkomsten der republiek bestaan uit een kleine Personeele Belasting en een matige Opbrengst-belasting op landbouw en veeteelt. Elk burger is van zijn 16de tot zijn 60st<* jaar militieplichtig en moet zich op eigen kosten wapenen. Hoewel een eenvoudig, gastvrij en goedmoedig volk, vinden in hun midden dikwijls allerlei onlusten en kleine opstanden plaats. In de jaren 1819, 1867, 1881 en 1885 zag het fransche gouvernement zich gedwongen met eene krachtdadige tusschenkomst te dreigen, teneinde de orde te herstellen.
Andorra had vroeger zoowel van de zijde van Spanje als van Frankrijk allerlei voorrechten ten opzichte van in- en uitvoerrechten, hetgeen in de omliggende streken een voortdurende reden tot ontevredenheid was, daar het smokkelhandel deed ontstaan. In 1894 hief Spanje al deze voorrechten op. De hoofdstad der republiek is Andorra la Vieja, met 600 inw.; de bevolking spreekt de Catalaansche taal; uitsluitend de Roomsch-Katholieke godsdienst wordt beleden. De nationale kleuren zijn goud en rood.
Het Andorra-dal vormde reeds in 805 een neutraal gebied; in 1278 kwam het aan het graafschap Foix, en toen de graven vanFoix koningen van Navarre werden, voerden zij den titel van Souverein vorst par indivis van het dal van Andorra; in 1607 kwam de leenheerschappij over A. met Hendrik IV aan Frankrijk; in deze verhouding is sinds slechts weinig veranderd.
