Bepaling van het gehalte aan werkzame alkali in alkalische zelfstandigheden. Wegens de vele toepassingen die vooral de koolzure potassa, zoowel in zuiveren als in onzuiveren toestand in de nijverheid gevonden heeft (zeepziederij, glasbereiding) is men er op bedacht geweest gemakkelijke, ook door niet-scheikundigen uit te voeren wijzen op te sporen om het gehalte van zuivere koolzure potassa in de verschillende potasch-soorten te bepalen; daar het doorgaans voornamelijk aankomst op het aanwezig alkali, hetzij vrij of met koolzuur verbonden, wordt deze bepaling alkalimetrie genaamd.
Een der minst omslachtige en langst bekende methoden is de volgende. Dewijl de neutrale koolzure zouten van het potassium, sodium en ammonium, even als hunne oxydhydraten, lakmoes blauw kleuren, terwijl hunne neutrale verbindingen met de meeste andere zuren daarop niet reageeren, is het gehalte aan alkali of koolzuur alkali in eene potassa- of sodasoort bekend, wanneer men de hoeveelheid van een bepaald zuur kent, die noodig is om aan eene oplossing van eene bepaalde hoeveelheid dier potassa- of sodasoort de alkalische reactie juist te ontnemen; de daartoe aan te wenden zuren moeten in den handel zuiver voorkomen, en met water verdund door den invloed der dampkringslucht geene verandering ondergaan, dus ook niet vluchtig zijn; men gebruikt hierom het zwavelzuur, het wijnsteenzuur en het liefst het zuringzuur.Het gekristalliseerde zuringzuur heeft tot formule H-» C4 Og -j- 2 H2 O , en tot aequivalentgewicht 126; indien men 31,5 gr., of een kwart van het aequivalentgewicht van het zuringzuur, in eene literflesch in water oplost, en zooveel water toevoegt, tot dat de oplossing juist 1 litermaat inneemt, dan zal men met dit vocht kunnen verzadigen eene oplossing, die 28 gr. (de helft van het aequivalentgewicht) potassahydraat of 20 gr. sodahydraat, of 34,5 gr. (het kwart van het aequivalentgewicht) koolzure potassa of 26,5 koolzure soda bevat. Nauwuitloopende buizen worden zoodanig verdeeld, dat de ruimte tusschen de aanwijzingen 0 en 100 honderd cubiekcentimeters inhoud bevat; door middel van een caoutchoucbuisje wordt van onderen een tot eene fijne punt uitgehaald buisje bevestigd, terwijl door een klemkraan de doortocht door het caoutchoucbuisje naar willekeur wordt geopend of gesloten. Vult men dusdanige buis geheel met de bovenbedoelde oplossing van zuringzuur, en laat men er vervolgens zooveel uitvloeien, totdat de oppervlakte van het vocht bij 0 staat, zoo zal het vocht, dat men er verder laat uitloopen tot dat de oppervlakte van het vocht bij 100 staat, in staat zijn te verzadigen 34,5/10 koolzure potassa of 26,5/10 koolzure soda, enz.; neemt men nu juist van de te onderzoeken potassasoort 3,45 gr. en heeft men tot de verzadiging daarvan niet de volle 100 cubiekcentimeters zuringzuur-oplossing, maar slechts 60 cM3. noodig, dan bevat de onderzochte potassasoort slechts 60 % zuivere koolzure potassa. In de potassaoplossing worden eenige druppels lakmoestinctuur gedaan, en zoo lang zuur toegevoegd, door het openen van den klemkraan, tot dat het vocht, na van tijd tot tijd verwarmd te zijn ter verjaging van het vrij geworden koolzuur, eene helderroode kleur aanneemt. De Alkalimetrie is derhalve eene omgekeerde Acidimetrie.
