Gaius Horatius Cocles speelde in 506 v.C. een heldenrol in de verdediging van Rome tegen de Etrusken onder Porsenna. De Romeinen had-den hun akkers rond Rome al in de steek gelaten en de Etrusken hadden de Ianiculus al veroverd. Toen zij de westelijke Tiberoever bestormden, was Horatius geposteerd bij de Pons Sublicius, de Tiberbrug die naar het hart van Rome voerde. Hij zag hoe zijn kameraden de stad in vluchtten, en bezwoer hun de brug te vernietigen; hij zou intussen de vijand tegenhouden. De Etrusken stonden perplex van de moed van deze ene Ro-mein, die hen uitdaagde tot de strijd. Hun speren kon hij afweren, en toen ze ten slotte een massale stormloop inzetten, was de brug achter hem inmiddels vernietigd. Horatius bereikte zwemmend de andere oever. Hij werd beloond met een stuk land zo groot als hij in de loop van een dag met een ploeg kon afgrenzen. Bovendien kreeg hij een standbeeld op het Forum Romanum.
Livius zegt dat het verhaal ondanks zijn legendarische karakter met recht in de geschiedschrijving is opgenomen. Dit specimen van patriottische dapperheid is ook te vinden bij Polybios, die overigens schrijft dat Horatius na zijn heldendaad in de Tiber verdronk, en bij Dionysios van Halikarnassos en Valerius Maximus.
Op bronzen medaillons uit de tijd van keizer Antoninus Pius (138-161) komt het tafereel herhaaldelijk voor: het voorbeeld van opofferings-gezindheid voor het vaderland dient hier als aan-sporing voor de soldaten die zich te weer moeten stellen tegen de dreigende volkeren aan de oostgrenzen van het Romeinse rijk.
Het motief is uitermate populair in de beeldende kunst van de renaissance. De heldendaad komt voor op Florentijnse cassoni (bruidskisten) uit de 15e eeuw (o.m. een exemplaar van omstreeks 1450 in het Rijksmuseum Amsterdam), soms in combinatie met de krijgshaftige daad van Curtius of Scaevola. Deze drie helden zijn door Pinturicchio rond 1500 bijeengebracht in de Romeinse Palazzina della Rovere-Colonna. Perugino plaatst Horatius Cocles in de Cambio te Perugia ca. 1500 in de groep van de fortitudo, naast de Romein Lucius Sicinius en de Spartaan Leonidas. De groepering gaat onmiskenbaar terug op Valerius Maximus, die in zijn hoofdstuk over fortitudo de rij van Romeinse voorbeelden opent met Horatius en afsluit met Lucius Sicinius, een Romein die zich in twintig veldslagen heldhaftig had betoond. Onder de niet-Romeinse voorbeelden neemt hij Leonidas op. Luzio Roma-no plaatst Horatius in 1545 in de Sala della Biblioteca van de Engelenburcht te Rome in dezelfde positie als Scaevola en Cloelia. Perino del Vaga beeldt hem af in een reeks Romeinse helden 1530 in het Palazzo Doria-Pamphilj te Genua (Camillus), Laureti in een fresco in het Conservatorenpaleis te Rome 1587-94.
De scène is ook veelvuldig afgebeeld in Liviusmanuscripten en -uitgaven uit de 15e en 16e eeuw, illustraties die op hun beurt de grafische voorbeel-den leveren voor decoraties. Zo liggen de illustraties van Stimmer in een uitgave uit Straatsburg 1575, die verscheidene drukken beleefde, ten grondslag aan een grote cyclus van onbekende hand, ca. 1600, met Romeinse heldendaden in de Römersaal van de Riegersburg in Stiermarken met onder anderen Curtius, Scaevola en Romulus die Remus doodt (Romulus & Remus). Juvenel schildert ca. 1622 in het raadhuis van Neurenberg Cocles’ heldendaad evenals die van Curtius. Daar-naast schildert hij voor dezelfde zaal de executie van de zonen van L.I. Brutus en de zelfbeheer-sing van Scipio Maior. De scène is ook te vinden bij Giordano ca. 1689, De Lairesse in een zaal aan het Binnenhof 1688 (Scipio Maior) en Le Brun ca. 1643. In de Engelse literatuur is er de beroemde ‘Romeinse’ Horatius-ballade van Macaulay in diens Lays of Ancient Rome 1842.
