(Fr.: dispositif de lecture; Du.: Ablesevorrichtung; Eng.: reading device), onderdeel van een theodoliet; de afleesinrichtingen bevinden zich aan de uiteinden van de wijzerarmen van de alhidade. De eenvoudigste vorm hiervan is de nonius (Pedro Nuñez, 1542).
In afb. 1 is de zgn. gelijklopende nonius gegeven met op de alhidade-arm de zgn. nonius-verdeling, beginnende met de index, waar afgelezen wordt. n delen van de nonius met de grootte β komen overeen met n − 1 delen van de cirkelrand ter grootte van ⍺, zodat (n − 1) ⍺ = nβ, dus ⍺ − β = ⍺/n, d.w.z. elk noniusdeel is ⍺/n kleiner dan een randdeel; deze waarde is de noniuseenheid.
In afb. 1 is n = 15, ⍺ = 30', ⍺ − β = 2'. Als de k-de streep van de nonius (de nulstreep niet meegerekend) samenvalt met een streep van de rand, dan is het verschil v in de figuur k maal (⍺ − β), dat is hier 9 × 2' = 18'. De aflezing aan de indexstreep wordt derhalve 212° + 18' = 212°18'. Bij afwezigheid van twee samenvallende strepen moet het paar meest bijna-samenvallende worden genomen en naar schatting een fractie van ⍺ − β = 2' worden bijgeteld of afgetrokken.
In afb. 2 is de teruglopende nonius afgebeeld, waarbij n noniusdelen gelijk zijn aan n + 1 randdelen. De aflezing is hier 9,73 cm.
Verbeteringen zijn de nonius met dubbel grote delen en de nonius van Stampfer. Voor scherpe aflezing worden boven de noniën gemonteerde loepen en illuminatoren (platte reflectoren van melkglas) toegepast.
Voorts wordt de schat- of schaalmicroscoop toegepast. Op het glasplaatje is een onderverdeling geëtst, die een cirkelranddeel groot is. Ook hier wordt bij de (gedachte) samenvallende streep op de onderverdeling afgelezen, dus 3,2 streepjes ≙ 6,5', zodat de eigenlijke aflezing wordt: 40° + 40' + 6,5' = 40°46,5'.
De modernste afleesinrichtingen zijn de optische micrometer-microscoop en de coïncidentiemicroscoop, beide van Dr. Wild.
De in afb. 2 voorgestelde nonius is typerend voor een schuifmaat en een schroefmaat, beide bedoeld voor het in onderdelen van millimeters opmeten van afmetingen van voorwerpen door instrumentmakers.