doodgaan; het leven erbij inschieten; verloren gaan. De uitdrukking wil eigenlijk zeggen: uitgaan om zeep te halen, dus om een boodschap te doen; daarna: dit voorwenden om weg te kunnen gaan, en vervolgens weggaan, verdwijnen, sterven1).
Sedert de 17de eeuw is zij algemeen in Noord- en Zuid-Nederland bekend. Vgl. Huygens, Ged. 4,43:„Als Tryn uyt snoepen gaet, soo seidt sy dat’s om seep gaet, Endatmen wasschen moet, maer Jan, die voor de sweep gaet.
En siet syn schoone geld verdwijnen en vergaen, Wel, seidt hij, dit ’s wat vreemds, dus staegh om seep te gaen.
Maer emmers, moet het zyn, en moet ick door en reep.
Wat schaedde ’t wijf? maer all mijn goedjen gaet om seep."
S. van Rusting, Werken 1,323:
„Kees ging om Seep, en brak den hals, was dat niet leep?
Men vroeg waer Kees was? en syn moer sey, hy's om seep. ”
I) Op dezelfde wijze zijn ook verschillende uitdrukkingen te verklaren, die betekenen een middagdutje doen, een uiltje knappen. Zo geeft (gaf?) men te Zutphen voor naar Gorssel te gaan, te Harlingen naar Piaam, te Woudsend naar Balk, te Drachten naar Bakkeveen, te Breda naar Oosterhout, in de Zaanstreek naar Wormer, te Amsterdam naar Buiksloot, naar Kadoelen, naar Landsmeer of over ’t IJ; te Appingedam even nao Zuudbrouk gaon, enz.
Hiernaast ook om zeep brengen, doden. Op dezelfde wijze gebruikte men ook om mosterd gaan; iemand om mosterd zenden, hem wegzenden, met een mooi praatje de deur uit krijgen; om uien trekken, met de noorderzon vertrekken, bankroet gaan; iemand om raapzaad zenden en om raapzaad zijn, varen, dood zijn of gaan. Thans kennen wij nog om een luch(t)je gaan of zijn, dat te vergelijken is met iemand om een luchtje of een wandelingetje zenden, iemand wegzenden, wegjagen; dial. is ook bekend om kroosjes (kleine pruimen) gaan; om kool gaan, om kool te koop zijn; Geld. üm küyer goan, uitgaan om te kuieren, sterven; in Friesland naast om sjippe (zeep) gean ook nei Gichem om nije nûten (nieuwe noten) gean. Vgl. Fr. passer l’arme à gauche; laisser ses os; Hd. abrutschen; auskneifen; Eng. to kick up one’s heels; to hop the twig.
