Spreekwoorden 'staat'

Een staat in de staat

Dit kan een vertaling zijn van Lat.: ‘Imperium in imperio’, volgens Larousse. De Kerk was gedurende lange tijd een staat in de staat, zegt deze encyclopedie ervan. Het kan ook een vertaling zijn van Fra.: ‘État dans l’État’. De uitdrukking schijnt uit het Hugenotenkamp te stammen. Voor het eerst vinden we ze bij Jean de Silhon (1596-1667) in zijn Ministre d'Estat. De zegswijze wordt vaak gevarieerd bijv. door: een partij in de partij

Hij staat waar de bezem staat

Hij wordt niet geteld, hij heeft niets te zeggen

staat maken op

op hem kun je staat maken : je kunt op hem vertrouwen, je kunt op hem rekenen.

Hij staat sterk

Hij bevindt zich in een vrijwel onaantastbare positie

Vragen staat vrij

Men kan altijd een vraag stellen, maar het is niet zeker dat er ook een antwoord op gegeven wordt
Veelal met de toevoeging : en weigeren daarbij. Het eerste gedeelte vinden we reeds in de 16de eeuw bij Gruterus (I, 121); de complete uitdrukking bij Vondel in Adonias (413)

Dat staat gekleed

‘Gekleed' heeft in deze uitdrukking de betekenis van: deftig (gekleed). Men bedoelt er dan ook mee: dat staat deftig, dat maakt indruk, dat geeft cachet aan de zaak

Hij staat verschut

Hij staat voor gek

Opgeruimd staat netjes

Ironisch, in toepassing op het vertrekken van lastig gezelschap
Men is blij, dat iemand die niet tot het gezelschap behoort, weer is weggegaan
Wordt gezegd wanneer de zaak opgeborgen is

Uit de staatsruif eten

‘Ruif’, schuin lat- of traliewerk als voederrek in de stallen. De uitdrukking wil zeggen: een rijksbetrekking bekleden en dus door de staat onderhouden worden. Ook: van de staat zien te trekken wat ervan te trekken valt
‘Ruif’, schuin lat- of traliewerk, als voederrek in stallen. Schertsende uitdrukking voor: schatkist. De uitdrukking wil zeggen; door de staat bezoldigd worden

Ergens staat op maken

Ergens op rekenen

Het roer van staat

De leiding van de regering

Zijn hoofd staat kroes

Hij is niet wel gemutst

Hij staat zijn man

Hij gaat voor niemand uit de weg, hij neemt het tegen iedereen op

Zijn haar staat kroes

Hij is slecht gehumeurd

Het schip van Staat

Figuurlijk voor de staat zelve. De regering zit aan het roer

Het vragen staat vrij

Maar het weigeren daarbij

In kennelijke staat verkeren

Dronken zijn. Kennelijke staat (toestand) van dronkenschap. De bedoeling zal ongetwijfeld zijn dat iemand die dronken is, in een dergelijke staat (toestand) verkeert, dat men onmiddellijk kan vaststellen dat hij een overmatig gebruik van alcoholica heeft gemaakt

Hebben wat erbij staat

Veelal in de zin van: dan moet je maar hebben wat erbij staat. NI. de nadelige gevolgen van een ongehoorzaamheid of overtreding ondervinden. De zegswijze houdt verband met de strafbepalingen in wetten en verordeningen, die bij de eigenlijke voorschriften staan

Hij staat op de keien

Hij heeft geen dak meer boven zijn hoofd

Het staat op zijn vierkant

Het is erop of eronder
Het is buigen of bersten