Met de kous op de kop thuiskomen wil zeggen: na een vergeefse reis teleurgesteld thuiskomen. Ter verklaring van het woord kous in deze zegswijze is in verschillende richtingen gezocht; zelfs is wel verwezen naar het Duitse Kausch, dat ‘ijzeren ring in een strop’ betekende.
De betekenis van het woord kous, in de zin van: bergplaats voor spaargeld, wordt in zekere zin aannemelijk, omdat de betekenis van de zegswijze vaak luidt: platzak, berooid naar huis terugkeren. Zowel in het zeventiende-eeuwse woordenboek Seeman (Leiden 1681) als in het achttiende eeuwse werk De Nederduitsche Spreekwoorden (Middelburg 1726) wordt gesteld dat iemand zo arm en uitgeschud van een reis zou terugkeren dat hij geen muts of hoed maar slechts een kous zou bezitten om zijn hoofd mee te bedekken. Ondanks dat zoekt men de verklaring van de ‘kous op de kop’ nu eerder in het komische, waarin het woord kous wordt opgevat in de betekenis van narrenmuts.Een variant van de uitdrukking luidt: de kous op de kop krijgen, waarvan de betekenis (ernstig teleurgesteld worden) duidelijk blijkt uit onderstaand fragment van een artikel van Han van Gessel over onderwijsvernieuwing in Amsterdam {De Volkskrant, 13 aug. 1977, pag. 33):
‘Een belemmering voor de vernieuwingen is verder het grote verloop van de leerlingen. Vooral in saneringsbuurten zijn verhuizingen aan de orde van de dag. Daaruit ontstaan twee typen aanpassingsproblemen. Vertrekkende leerlingen krijgen vaak de kous op de kop, als ze in een systeem terechtkomen waarin de verworven vrijheid en zelfstandigheid niet erg gewaardeerd worden. En omgekeerd hebben leerlingen die nieuw binnenkomen, vaak veel tijd nodig om zich in de nieuwe werksfeer thuis te voelen.’.
