1. Kracht, vermogen. Ex virtute, Krachtens, VAN OORSCHOT 193. lllud.., in cuius virtute agens agit, est causa non solum virtutis, sed etiam actus, S.
THOMAS, SUM. C. GENT. III, 89, Dat uit kracht waarvan de dader handelt is niet alleen oorzaak van de kracht, maar ook van de handeling. —Virtus activa, Werkende kracht. Quidquid applicat virtutem activum ad agendum dicitur esse causa illius actionis, S. THOMAS, SUM. C.
GENT. III, 67, Wat ook een werkkracht tot handelen brengt wordt oorzaak van de handeling genoemd. — Virtus adiuncta, Toegevoegde kracht. Virtus animae, Zielskracht. Virtus animalis, Dierlijke kracht. Virtus appetitiva, Streefkracht, POTTERS I, 48, streefvermogen. Virtus apprehensiva, Waarnemingsvermogen. Virtus augmentativa, Groeikracht. Virtus causativa, Veroorzakende kracht. Virtus cognitiva, Kenvermogen. Virtus cognoscitiva, Kenvermogen. Impossibile est ..., quod sit aliqua virtus cognoscitiva, quae naturaliter deficiat a recto iudicio sui obiecti, S. THOMAS, SUM. c. GENT. III, 107, Het gaat niet aan dat een kenvermogen van aard uit een onjuist oordeel over zijn voorwerp zou vellen. — Virtutes cognoscitivae per se subsistentes cognoscunt seipsas S. THOMAS, SUM.
THEOL. I, Q. 14, A. 2, AD i, Op sjeh %elf staande kenvermogens kennen -qich %elf. — Virtus coïlativa, Vergelijkingsvermogen. Virtus completa, Volledige kracht. Virtus corporalis, Lichamelijke kracht. Virtus corruptibilis, Vergankelijke kracht. Virtus creata, Geschapen kracht. Virtus creativa, Scheppende kracht. Virtus deficiens, Ontoereikende kracht. Virtus divina, Goddelijke kracht. Oportet virtutem divinam adesse cuilibet rei agenti, s. THOMAS, QU. DISP. DE POTENTIA Q. 3, A. 7, C., Het kan niet anders of in elk handelend wezen moet een goddelijke kracht werken. — Res naturalis non producit ipsum (effectum) nisi virtute divina, s. THOMAS, SUM.
C. GENT. III, 70, Een natuurlijk wezen brengt het uitwerksel niet voort, behalve dank vjj een goddelijke kracht. — Virtus effectiva, Uitwerkende kracht. Virtus elementaris, Oerkracht. Virtus finita, Beperkte kracht. Virtus generativa, Teelkracht. Virtus germinativa, Kiemkracht. Virtus immaterialis, Onstoffelijke kracht. Virtus incompleta, Onvolledige kracht. Virtus incorporea, Onlichamelijke kracht. Virtus incorruptibilis, Onvergankelijke kracht. Virtus increata, Ongeschapen kracht. Virtus inferior, Lagere kracht. Virtus inferior non coniungitur effectui nisi per virtutem superioris, s. THOMAS, QU. DISP. DE POTENTIA Q. 3, A. 7, C., Een lagere kracht komt alleen door toedoen van een hoogere kracht met het uitwerksel in verbinding. — Virtus infinita, Onbeperkte kracht. Virtus instrumentaria, Geborgde kracht, werktuigelijke kracht. Virtus intellectiva, Verstandelijke kracht. Virtus materialis, Stoffelijke kracht. Virtus naturalis, Natuurlijke kracht. Virtus naturalis quae est rebus naturalibus in sua institutione collata, inest eis ut quaedam forma habens esse ratum et firmum in natura, S.
THOMAS, QU. DISP. DE POTENTIA Q. 3, A. 7, AD 7, Natuurlijke kracht die de natuurwezens bij hun schepping werd meegegeven, houdt zich in deze op als een vorm met een vast en in de natuur bevestigd zijn. — Virtus operativa, Werkkracht. Virtus operativa est determinata ad unum, Een werkkracht is op één ding aangewezen. — Virtus participata, Meegedeelde kracht. Virtus passiva, Lijdelijke kracht. Virtus principalis, Hoofdkracht, voornaamste kracht. Virtus propria, Eigen kracht. Virtus rationalis, Redelijke kracht. Virtus sacramentalis, Sakramenteele kracht. Virtus sensitiva, Zintuigelijke kracht. Virtus spiritualis, Geestelijke kracht. Nihil ... prohibet in corpore esse virtutem spiritualem instrumentalem, in quantum scilicet corpus potest moveri ab aliqua substantia spirituali ad aliquem effectum spiritualem inducendum, S. THOMAS, SUM. THEOL. III, Q. 62, A. 4, AD I, Daar is niets op tegen dat in een lichaam een geestelijke kracht werktuigelijkerwijze zou aanwezig zijn zoover namelijk een lichaam door een geestelijke zelfstandigheid kan worden aangedreven om een geestelijk uitwerksel te weeg te brengen. — Virtus spiritualis non potest esse in re corporea per modum virtutis permanentes et completae ..., S.
THOMAS, SUM. THEOL. III, Q. 62, A. 4, AD I, Een geestelijke kracht kan niet als blijvende en volledige kracht in een lichaam voorkomen. — Virtus subsistens, Op zich zelf staande kracht. Virtus superior, Hoogere kracht. Virtus supernaturalis, Bovennatuurlijke kracht. 2. Deugd. Principium formale virtutis ... est rationis bonum, s. THOMAS, SUM. THEOL. 1-11, Q. 61, A. 2, C., Vormelijk beginsel van de deugd is het goede der rede. — Virtus consistit in medio, De deugd ligt in de middelmaat. — Quaecumque virtus moderationem quandam operatur in aliqua materia, et refrenationem appetitus in aliquid tendentis, s. THOMAS, SUM. THEOL. II-II, Q. 143, C., Elke deugd verstrekt binnen een bepaald gebied leiding en houdt het trachtend streef vermogen in bedwang. — Dupliciter ... aliqua virtus ad alterum exsistens a ratione iustitiae deficit
uno quidem modo, inquantum deficit a ratione aequalis; alio modo, in quantum deficit a ratione debiti, s. THOMAS, SUM. THEOL. II-II, Q. 80, A. I, C., Een deugd die op anderen aangewezen is kan op twee wijzen van den maatstaf der rechtvaardigheid afwijken vooreerst wanneer ze gelijkheid niet in acht neemt, verder wanneer ze wat het verschuldigde betreft in gebreke blijft. — Virtus activa, Werkende deugd, POTTERS v, 112. Virtus adiuncta, Toegevoegde deugd. Virtus adnexa, Aanverwante deugd, POTTERS IV, 19. Virtus adquisita, Aangeworven deugd, zelfverworven deugd, VAN OORSCHOT 131. Virtus cardinalis, Hoofddeugd, POTTERS II, 299. Virtus civilis, Staatsburgerlijke deugd. Virtus completa, Volledige deugd. Virtus contemplativa, Beschouwende deugd. Virtus divina, Goddelijke deugd. Virtus formata per caritatem, Door de liefde bezielde deugd. Virtus gratuita, Om niet geschonken deugd. Virtus heroica, Heldhaftige deugd. Virtus humana, Menschelijke deugd. Virtus humana est quidam habitus perficiens hominem ad bene operandum, s. THOMAS, SUM.
THEOL. I-II, Q. 58, A. 3, c., Menschelijke deugd is een hebbelijkheid die den mensch uitrust om goed te handelen. — Virtus humana (est) per quam bene perficitur opus hominis, quod est secundum rationem, s. THOMAS, COMM. IN 1 ETHIC, NICOM. LECT. 20, Menschelijke deugd is die deugd waardoor de menschelijke handelingen overeenkomstig met de rede goed verricht worden. — Duplex (est) humana virtus: quarum quaedam (est) in eo quod est rationale per seipsum, quae vocatur intellectualis, quaedam vero est in eo quod est rationale per participationem, id est in appetitiva animae parte; et haec vocatur moralis, S. THOMAS, COMM.
IN I ETHIC. NICOM. LECT. 20, Menselelijke deugd is tweevoudig de eene hoort thuis in dat deel van den mensch dat uit zich zelf redelijk is en heet dan ook verstandelijke deugd, de andere hoort thuis in dat deel dat door deelhebbing redelijk is, dit is in het begeerlijke deel, en heet redelijke deugd. — Virtus humana ... si ... sit perfectiva intellectus speculativi vel practici ad bonum hominis actum, erit virtus intellectualis; si autem sit perfectiva appetilivae parlis, erit virtus moralis, S. THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. 58, A. 3, C., Wanneer menschelijke deugd het bespiegelend of het praktisch verstand uitrust om wel te handelen, dan is zo verstandelijke deugd, wanneer ze echter het streefvermogen uitrust, dan is ze redelijke deugd. — Virtus ... humana ... secundum perfectam rationem virtutis dicitur, quae requirit rectitudinem appetitus, s.
THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. 61, A. I, c., Menschelijke deugd heet aldus met het oog op het volmaakte begrip « deugd»; dit laatste vergt dat het streefvermogen goed gesteld zij. — Necesse est quod virtus humana sit in aliquo rationali, s. THOMAS, COMM. IN I ETHIC.
NICOM. LECT. 20, Menschelijke deugd kan alleen bij een redelijk wezen voorkomen. — Virtus imperfecta, Onvolmaakte deugd. Virtus incohata, Aanvankelijke deugd. Virtus informis, Niet door de liefde bezielde deugd. Virtus infusa, Ingestorte deugd, POTTERS v, 101. Virtus integralis, Aanvullende deugd, vervolledigende deugd. Virtus intellectualis, Verstandelijke deugd, POTTERS v, 104; TERBURG II, verstandsdeugd, TERBURG 53. Virtutes intellectuales sunt habitus, quibus anima dicit verum, s. THOMAS, COMM. IN VI ETHIC. NICOM. LECT. 3, Verstandelijke deugden zijn hebbelijkheden door welker toedoen de ziel waarheid spreekt. —Virtus moralis, Zedelijke deugd, POTTERS II, 299; TERBURG II. Dicitur ... virtus moralis a more secundum quod mos significat quandam inclinationem naturalem vel quasi naturalem ad aliquid agendum, S.
THOMAS, SUM. THEOL. I-II, Q. 58, A. i, C., De deugd wordt in verband met de zeden redelijk genoemd, zeden beteekenen immers een natuurlijke of zoo goed als natuurlijke geneigdheid om iets bepaalds te verrichten. — Virtus moralis est in appetitu qui participat rationem, s. THOMAS, COMM. IN II ETHIC. NICOM.
LECT. 7, De Redelijke deugd hoort in het streefvermogen thuis dat aan de rede deelachtig is. — Virtus moralis circa passiones et operationes est, sicut circa propriam materiam, s. THOMAS, COMM. IN II ETHIC. NICOM. LECT. 6, De redelijke deugd is het om de hartstochten en handelingen als om haar eigen stof te doen. — Nulla virtus moralis potest sine prudentia haberi, eo quod proprium virtutis moralis est facere electionem rectam, cum sit habitus electivus, s. THOMAS, SUM.
THEOL. I-II, Q. 65, A. I, C., Geen enkele redelijke deugd kan zich zonder de voorzichtigheid voordoen, de zedelijke deugd toch komt het toe een billijke keuze te doen, zij is namelijk een verkiezende hebbelijkheid. — Virtus naturalis, Natuurlijke deugd, POTTERS v, 101. Virtus passiva, Lijdelijke deugd, POTTERS v, 112. Virtus perfecta, Volmaakte deugd. Virtus politica, Staatsburgerlijke deugd. Virtus potentialis, Onderhoorige deugd, QUAADVLIET II, 104-05; III, 102, bijbehoorende deugd, IBIDEM II, 104-05, aanhoorige deugd. Virtus practica, Praktische deugd. Virtus principalis, Hoofddeugd. Virtus proprie dicta, Eigenlijke deugd. Virtus secundum quid, Deugd in beperkten zin. Virtus simpliciter, Deugd zonder meer. Virtus speculativa, Bespiegelende deugd. Virtus subiectiva, Onderdeugd. Virtus supernaturalis, Bovennatuurlijke deugd. Virtus theologalis, Goddelijke deugd, POTTERS II, 299; LUYCKX II, 43-44. Virtus theologica, Goddelijke deugd, POTTERS II, 299; V, 114; LUYCKX II, 43-44.
3. Kracht (ENGELENLEER).
