De naam Veronica heeft aanleiding gegeven tot meerdere uitleggingen: Men beweert dat de naam afkomstig is van de heilige Veronica. Bij L.
Vandenbussche vinden we: ‘Volgens de teksten van het evangelie heeft Veronica in een zweetdoek de afdruk bekomen van het aangezicht van Christus. Sommigen hebben in de bloem van de plant een weergave menen te zien van die afdruk en daarom de naam Veronica aan deze bloem gegeven.’ Een ander uitleg is, dat de naam ontstaan is uit ‘vera’ en ‘unica’ dat wil zeggen de ‘enig ware’, want eertijds gold de plant als zeer geneeskrachtig.
De naam kan ook ontstaan zijn, beweert men, uit de Griekse woorden phero : ik breng, en nike : zege, omdat de plant bij vele ziekten genezing teweegbracht. Het meest waarschijnlijke is wel dat Veronica, volgens Koernike, uit een schrijffout ontstaan is en wel uit Vetonica (Betonica).
Volgens H. Marzell komt in een Franse uitgave van Dodonaeus de Gewone ereprijs (V. chamaédrys) onder de naam Betonica Pauli voor.
In het ‘Kreuterbuch’ van H. Bock (1556) vindt men ook nog de oude benaming Vetonica.
In de vijftiende eeuw komt reeds de naam Sant Paulskraut voor.Dat de plant voor geneeskundige doeleinden aangewend werd blijkt uit de Latijnse soortnaam officinalis : in de apotheek gebruikt. Een spreuk die veel in de tijden dat de pest heerste gebruikt werd, luidde: ‘Drinkt Ereprijs en Bevernel, dan sterf je niet zo snel.’ Dat dit plantje lang in groot aanzien gestaan heeft, blijkt uit een geheel aan Veronica gewijd boek uit het jaar 1690, geschreven door de arts Johannes Francus, dat als titel had ‘Polycresta herba Veronica ad Botanices, Philosophiae juxta et medicae Cynosuram elaborata.’ Behalve als geneesmiddel bij pest werd Ereprijs ook aangewend bij ziekten van de lever en de milt, en bij jicht, rheuma, geelzucht, etterende zweren en verwaarloosde wonden. De naam Grondheyl bij L. Fuchs is zonder meer een vertaling van de Duitse volksnaam Grundheil (was wohl die ‘von Grund aus Heilende’ bedeutete). Eveneens zal dit wel het geval geweest zijn, met Sta-op-en-ga-weg, dat in dezelfde vorm in het Duitse Holsteinse gebied voorkomt als ‘Sta up un ga weg’. Men trok thee van het kruid. Dit aftreksel stond bekend als Europese thee; het werd onder meer als zenuwstillend middel gebruikt en was in de vorige eeuw nog zeer populair in de Duinstreek.
De benaming Ereprijs moeten we niet zien als een naam aan dit plantje toebedeeld omdat hij met de ereprijs is gaan strijken, maar zoals Dodonaeus het uitdrukt: ‘Eer ende Prijs oft Lof verdient’ of, zoals de grote Boerhaave schrijft: ‘honor et laus’, dat hetzelfde beduidt. Men wil het ook als volgt verklaren: omdat het als een zinnebeeld van trouw en dapperheid gold, gaf men als ereprijs aan de winnaar van een middeleeuws tournooi een krans van Ereprijs. Dit is volgens ons louter een veronderstelling, want de naam Ehrenpreis komt het eerst voor in 1500 bij Brunschwijgk. Tenslotte nog de volgende sage (die we ook bij Brunschwijgk aantreffen) waarom dit plantje Ereprijs heet: een koning in Frankrijk leed reeds drie jaar aan een huiduitslag waarvan geen arts hem kon genezen. Een herder had eens waargenomen dat een hert, toen dit door een wolf gewond was, dit kruid opat en genas. Toen de herder van de ziekte van de koning hoorde, bereidde hij uit het sap een smeersel en bood dat de koning aan.
De koning smeerde, om het middel te proberen deze zalf het eerst op zijn voet. In de nacht kreeg hij daaraan hevige pijn en riep daarop zijn dienaren. Tot hun verwondering waren de schilfers van de voet gevallen. Toen smeerde de koning zijn gehele lichaam met het sap in en genas spoedig geheel. Van die tijd af heet de plant Ereprijs.
Voor West-Friesland staat genoteerd de naam Mannetjesereprijs. De toevoeging mannetjesis als volgt ontstaan. Vroeger was het bij de landelijke bevolking gewoonte om twee veel op elkaar gelijkende soorten ter onderscheiding te betitelen met respectievelijk mannetje en wijfje. Zo ook hier. De bovengenoemde soort werd Mannetjesereprijs, ook wel Ereprijsmanneke, en de ander, de Thijmbladige-ereprijs (V. serpyllifólia) Ereprijswijfke genoemd.
