Vaud - (Waadt), kanton in Z.W.-Zwitserland, groot 3200 K.M.2 met 320.000 inw., grenzende in het W. aan Frankrijk. Het omvat het Z. deel van de Juraketens, die er in den Mont Tendre een hoogte van bijna 1700 M. bereiken; verder het uiterste Z. van de hoogvlakte, die door een smalle vlakte La Vau van het Meer van Genève wordt gescheiden, waaraan de hoofdstad Lausanne en ten slotte het W. gedeelte van het Berner Oberland met de Diablerets (3250 M. hoog) en aan het meer van Genève de toeristencentra Vevey en Montreux. Over de middelen van bestaan zie ZWITSERLAND. De taal is overwegend Fransch, de godsdienst Protestantsch.
Geschiedenis. Het tegenwoordige W. was een der voornaamste gebieden van het Romeinsche Helvetië, waarin Aventicum, Noviodunum, Eburodunum, Vibiscus en andere koloniën lagen. In ’t midden der 3de eeuw beginnen de invallen der Alemannen; 470 nemen de Burgunden bezit van het land, van 534 af behoort het tot het Frankische rijk. In 766 wordt het pagus Yaldensis genoemd, vandaar de naam Vaud en de D. vert. Waadt. Het behoorde tot het Bourgondische, daarop tot het Duitsche rijk, maar geraakte in ’t midden der 12de eeuw, behalve de rijksstad Lausanne, onder de heerschappij van Savoye. De dynastie van dit rijk was verwant met die van Bourgondië, waardoor het land in den oorlog gewikkeld werd van Karei den Stoute tegen de Zwitsers; na 1476 was het Noorden in de macht van Bern en voor een klein deel van Freiburg. Met steun van Bern werd sedert 1526 de Hervorming ingevoerd door G. Farel en P. Viret. De vijandige houding van den hertog v. Savoye, ook zijn aanvallen op Genève, bewerkte in 1536, dat Bern het land voor goed vermeesterde (1564 erkend).
Bij die gelegenheid erkende Bern de bestaande privilegiën, die raadpleging der stenden voorschreven, maar in de 17de eeuw werden deze terzijde gezet. Het bestuur van Bern heeft overigens het land tot bloei gebracht. Pogingen om zelfstandig te worden, b.v. door majoor Davel, 1723, werden onderdrukt. Vooral de Fr. Revolutie gaf aan de Waadtlandsche autonomisten hoop; in 1791 zetten zij een beweging op touw, die nog door Bern werd bedwongen, dat toen streng optrad.
Eerst de ondergang van ’t oude Eedgenoodschap door den Franschen inval in 1798 bevrijdde het land; W. werd het kanton Léman, na de nieuwe regeling van 1803 het tegenw. kanton. In 1815 werd de democratische regeeringsvorm door een oligarchischen vervangen, die in 1831 weer in liberalen zin werd gewijzigd door een direct gekozen vertegenwoordiging; in 1845 bracht de beweging onder leiding van Druey een meer democratische grondwet. Het verzet van talrijke orthodoxe predikanten tegen de nieuwe regeling van het staatstoezicht op de (Herv.) kerk riep de Eglise libre in ’t leven, welke in de eerste jaren aan vervolging bloot stond. In de 19de eeuw is het kanton door den grooten opbloei van nijverheid en vreemdelingenverkeer tot een der voornaamste van Zwitserland geworden. Litt.: Revue d’histoire vaudoise, Lausanne, sedert 1893; Mémoires et documents publ. p.l. Soc. de l’Hist. de la Suisse romande, ald. sedert 1830; Maillefer, Histoire du canton de Vaud (Laus. 1903).
