Pataria (Patarenen), is de naam voor een godsdienstige volksbeweging in Noord-Italië, die in de cluniacensische hervormingsbeweging der 11de eeuw een belangrijke rol gespeeld heeft. Zij vond haar oorsprong in het optreden van Ariald, een diaken te Milaan, beslist tegenstander van het priesterhuwelijk en de simonie. Spoedig na 1056 begon hij te zamen met een anderen geestelijke, Landulf, het volk te Milaan op te hitsen tot gewelddadig optreden tegen de gehuwde geestelijken. Een synode sprak den ban over hen uit, maar vruchteloos.
Spoedig daarop vond Ariald in Rome bij den paus steun voor zijn optreden. Hildebrand, de latere paus Gregorius VII, zette de P. ook tot bestrijding van de investituur aan. In 1075 werd aan hun heerschappij in Milaan een einde gemaakt. Latere Kathaarsche secten werden ook Patarenen genoemd, hoewel zij niets met de besproken beweging uitstaande hadden. (Zie BOGOMILEN). Ten slotte werd de naam P. in Italië tot een soort scheldwoord voor vijanden der kerk.
