Octavianus heette eigenlijk C. Octavius, na 40 C. Iulius Caesar, dan Imp. Caesar, Imp. Caesar Augustus, geb. te Rome 63 v. C. als zoon van C. Octavius en Aria, werd na zijn vaders dood door zijn oom C. Iulius Caesar als zoon aangenomen, vanwaar zijn volle naam C. Iul. Caesar Octavianus.
Vertoefde te Apollonia, toen hij het bericht van Caesar’s moord (Maart 44) ontving, spoedde zich naar Italië en trad daar eerst als verdediger der republikeinsche partij op tegen Antonius, dien hij bij Mutina versloeg, doch, te Rome teruggekeerd, perste hij den senaat het consulaat af en verzoende zich met Antonius, die met het leger van Lepidus Italië bedreigde. Deze drie veldheeren verdeelden toen (Nov. 43) onderling, als triumviri rei publicae constituendae, bij verdrag voor 5 jaren de heerschappij en ontdeden zich door de proscriptiones (vogelvrijverklaringen) van hun tegenstanders. Daarop trokken Octavianus en Antonius naar Griekenland, waar zij bij Philippi (42) Brutus en Cassius versloegen, waarmee de republikeinsche partij vernietigd was. Oct. keerde terug naar Italië, dat hij zich als zijn deel van ’t wereldrijk toeeigende, en vond daar groote verwarring tengevolge van de vele verbeurdverklaringen (41). L. Antonius, de broeder van den drieman, en zijn vrouw Fulvia hadden zich aan ’t hoofd der misnoegden gesteld en Perusia bezet, maar haar dood leidde tot een verzoening der beide partijen en te Brundisium werd het verbond hernieuwd en door het huwelijk van Antonius met de zuster van Oct. bekrachtigd. Dit duurde echter niet lang. Sex. Pompeius, die met zijn vloot Sicilië en de kusten van Italië bestookte, werd in 36 door Agrippa, den veldheer van Oct., ten onder gebracht en Lepidus, die zich met Africa had moeten vergenoegen en nu Sicilië wilde hebben, van zijn macht ontzet. Intusschen had Antonius, door zijn gedrag bij Cleopatra, ’t Rom. volk zoozeer verbitterd, dat het tot den oorlog besloot.
Oct. kreeg van den senaat het bevel over de vloot en versloeg bij Actium (31) Antonius, die zich weldra met Cleopatra van ’t leven beroofde. Na de zaken in ’t O. te hebben geregeld, keerde Oct. als eenig heer en meester van ’t rijk terug en werd met eerbewijzen en titels (zie AUGUSTUS) beladen. Zijn alleenheerschappij was zegenrijk en kunsten en wetenschappen bereikten een ongekende hoogte. Maecenas, Agrippa, Messalla Corvinus, Asinius Pollio e. a. vereenigde hij bij gewichtige staatszaken als kabinetsraad (consistorium) en voerde alleen oorlogen, of liever, liet ze door zijn veldheeren en stiefzonen Drusus en Tiberius voeren om de grenzen van het rijk te beschermen tegen de barbaren. Voor de leus trok hij in 27 v. C. tegen de Cantabriërs en Asturiërs in Spanje, bezocht in 20 Klein-Azië en kreeg aldaar van de Parthen de Rom. vaandels en krijgsgevangenen, die zij in 53 op Crassus hadden veroverd, terug. Na een gelukkige regeering stierf A. te Nola 14 n. C. in zijn 76ste jaar en liet het rijk in vollen bloei aan zijn stiefzoon Tiberius, dien hij na den dood van Marcellus, den zoon zijner zuster Octavia, en van Caius en Lucius Caesar, de zonen zijner eenige met Agrippa gehuwde dochter Iulia, tot regent en troonopvolger had benoemd.
