Iwan, - naam van verschillende vorsten van Moskou. Genoemd moeten worden:
Iwan I Kalita (1328-1340), wien door den khan de waardigheid van grootvorst werd verleend, terwijl hem bovendien ’t innen van ’t hoofdgeld was opgedragen. Onder hem werd Moskou ’t pol. en geest. middelpunt van Rusland. De metropoliet van Kiev vestigde zich in deze stad, terwijl verschillende kloosters hier verrezen (o. a. Troitsa). Iwan bouwde er ’t kasteel Kreml. — Iwan III (1462-1505). Door gebruik te maken van de bestaande verdeeldheid wist deze grootv. van Moskou de stad Novgorod aan zijn gezag te onderwerpen (1478 zie HANZESTEDEN) en zich te bevrijden van de schatplichtigheid aan de Gouden Horde. Aan Lithauen ontrukte hij ’t land tusschen de Desna en Sosna (1503). Minder gelukkig streed hij echter tegen Lijfland. Gehuwd met Sophia, de nicht van den laatsten Oost.
Rom. keizer, beschouwde hij zich als erfgenaam van de keizers van dit rijk en nam den Byzant. dubbelen adelaar in zijn wapen op. In de wetgeving liet de Byz. invloed zich gelden (zie RUSLAND). Door de macht van de rijksgrooten te vernietigen breidde hij zijn gezag uit. Onder dezen vorst kwam Rusland in aanraking met ’t westen en Turkije. — Iwan IV de Verschrikkelijke (1533-1584) stond eerst onder voogdij van zijn moeder Helene Glinski, die de pogingen van de rijksgrooten om de macht van den Czaar te beperken wist te verijdelen, en daarna onder die van de rijksgrooten, die door hun wanbeheer een opstand van de bewoners van Moskou verwekten, waarop Iwan zelf de regeering in handen neemt. Door hem wordt het rijk aanmerkelijk uitgebreid. In 1552 verovert hij Kasan en in 1554 Astrakan. De hier wonende Mongoolsche stammen moesten in 1558 het gezag van Iwan erkennen. Door een reeks van vestingen beschermde hij ’t rijk tegen de Tartaren van de Krim.
Pogingen van Iwan om ’t rijk uit te breiden naar de Zwarte Zee en de Oostzee brachten hem in oorlog met de Turken, Polen en Zweden tegen wie de Russen niet opgewassen waren. Zelfs moest de Czaar aan de Zweden afstaan de steden Jaur, Iwangorod en Kaporji. Na 1564 komt er een verandering in zijn bestuur. Verraad van gunstelingen maakt hem wantrouwend en wreed (bijnaam de Verschrikkelijke). Onder zijn bestuur is de rechtspraak verbeterd door ’t invoeren van een Wetb. van strafrecht en een regeling van de rechtspraak (de Sudebnik).
Handel en nijverheid begonnen zich te ontwikkelen. Uit de inkomst van een aantal Russen, die hij als gebied van den czaar (opritschnina) van ’t rijksdomein (semschtina) had afgezonderd, bekostigde hij de inrichting van een staand leger (strelitzen). Tijdens zijn bestuur krijgen de Russen vasten voet in West-Siberië (zie JERMAK) (1582). — Litt.: Kostomarof, Hist. rus. par bibliographies. Kostomarof, Monografie et recherches XIII.
