Ideeënleer - (historische) wordt genoemd de leer, die zich ten doel stelt den ontwikkelingsgang van de geschiedenis te begrijpen door op te sporen de ideeën, welke haar invloed laten gelden op de gebeurtenissen. Voor ’t eerst is deze leer geformuleerd door W. von Humboldt, die daarbij uitging van de Fransche revolutie, wier oorzaken men toeschreef aan geestelijke factoren. De leer wordt toegepast op de Hervorming en de reactie daartegen uitgaande van de Kath. kerk. Men liet daarbij varen de concrete dogmatische begrippen van Calvinisme en Lutheranisme en nam daarvoor het begrip Protestantisme, terwijl men naar analogie van ’t begrip contrarevolutie ’t begrip contrareformatie aannam.
De hist. ideeënleer heeft gemaakt, dat men voortaan naar de geest-factoren zocht, welke invloed op de ontwikkeling der gesch. gebeurtenissen hadden uitgeoefend. De gebreken zijn echter, dat men te veel op den achtergrond schuift de economische factoren en vergeet, dat het causaal verband van geest, factoren en hist. gebeurtenissen niet zoo gemakkelijk is aan te toonen. De leer is vooral toegepast door L. v. Ranke. Litt.: W. v. Humboldt, Über die Aufgaben des Geschichtschreibers (1821); R. Fester, Humboldts und Rankes Ideeen lehre (D. Z. f. Gesch. VI).
