Doel - (Gr. telos, Lat. finis) is datgene, wat door een bewusten wil gesteld wordt als door zijn handelingen te verwezenlijken, van mogelijkheid tot werkelijkheid te maken. Volgens Kant is doel het begrip van een object, in zoover het tegelijk den grond der werkelijkheid van dit object bepaalt. Men spreekt van causa finalis, doel-oorzaak, omdat het doel de oorzaak is van het willen der middelen. Wat nl. alleen gewild wordt om er iets anders (een doel) mee te bereiken, is middel voor dit doel.
Wie dus het doel wil, moet die middelen willen, waardoor het alleen bereikt worden kan. Soms wordt datgene, wat alleen als middel beteekenis heeft, als doel beschouwd (bv. door den gierigaard het bezit van geld). Wat van een beperkt gezichtspunt uit doel is, kan van een hooger gezichtspunt middel zijn. Zoo verheft zich noodwendig de vraag naar een laatste, hoogste doel van alle handelen, een einddoel, dat zelf niet weer als middel kan beschouwd worden, maar absoluut (om zichzelf) gewild wordt. Zie hierover het artikel ETHIEK. Het doelbegrip is (als causa finalis) door Aristoteles en de van hem afhankelijke natuurwetenschap (tot ongeveer Galilei) op verkeerde wijze aangewend bij de verklaring van het gebeuren in de stoffelijke natuur. Bij de organismen nemen wij wel een doel aan. Immers „orgaan” is werktuig, en een werktuig is middel voor een doel.
Dat doel zou dan wezen: de uitoefening van bepaalde functies (waarneming, voeding, enz.), en het doel hiervan weer: de instandhouding van het leven. Intusschen, wij leggen dan uit ons zelf dit doel in de natuur. De wetenschappelijke verklaring van het „leven” in het organisme kan alleen door het causaliteitsprincipe geschieden. Zij is noodwendig materialistisch en bedient zich bloot van het natuurmechanisme. Kant heeft in het 2e deel van zijn Kritik der Urteilskraft het doelbegrip grondig behandeld. Hij verwerpt het als objectief verklarings-principe, maar erkent het als heuristisch principe, d. i. als een subjectief gezichtspunt, dat ons op causaliteitsproblemen opmerkzaam maakt. Zie verder TELEOLOGIE.
