Compensator - Instrument, dienende om het phaseverschil tusschen twee onderling loodrecht gepolariseerde lichtbundels te compenseeren. Hiervoor wordt vaak een kristal plaat je gebezigd (doorgaans glimmer) van zoodanige dikte, dat de beide volgens de hoofdrichtingen gepolariseerde lichtbundels tengevolge van den doorgang door het plaatje een phaseverschil van ¼ golflengte verkrijgen (C. van Sénarmont). Valt nu elliptisch gepolariseerd licht in, en wordt het plaatje gedraaid, totdat de hoofdrichtingen samenvallen met de assen der trillingsellips, dan zal de uittredende lichtbundel lineair gepolariseerd zijn, zoodat het gezichtsveld met behulp van een draaibaar nicol geheel kan worden uitgedoofd. Uit den stand van het glimmerplaatje zijn de asrichtingen der ellips dan bekend, terwijl de intensiteitsverhouding der beide componenten uit den stand van het nicol volgt.
Een bezwaar van dezen c. is, dat feitelijk voor elke kleur eene andere dikte van het glimmerplaatje noodig is. — In den c. van Babinet worden twee spitse wiggen van kwarts gebezigd met de brekende ribben zóódanig evenwijdig aan elkaar gelegd, dat ze te zamen een rechthoekig parallelepipedum vormen. Van de eene wig is de optische as evenwijdig aan de langste rechthoekszijde, van de andere aan de brekende ribbe. Het licht valt loodrecht op de langste rechthoekszijde in, dus in beide wiggen loodrecht op de optische as. Twee lichtbundels, waarvan de eene evenwijdig aan de brekende ribbe, de andere loodrecht hierop gepolariseerd is, verkrijgen bij doorgang door beide wiggen een gangverschil t. o. v. elkaar, evenredig aan het verschil in dikte der beide wiggen ter plaatse, waar het licht doorvalt. Bij juisten stand van het analyseerende nicol (analysator) worden dan afwisselend lichte en donkere strepen waargenomen, evenwijdig aan de brekende ribben der wiggen.
Bij verschuiving der wiggen t. o. v. elkaar in de richting der lengte met behulp van de daartoe bestemde micrometerschroef verplaatsen de strepen zich. Uit den stand der schroef kan het phaseverschil, uit dien van den analysator de verhouding der intensiteiten der beide loodrecht gepolariseerde componenten worden bepaald. — Teneinde een gelijkmatig verlicht gezichtsveld zonder strepen te verkrijgen, worden ook wel twee gelijk georiënteerde kwartswiggen gecombineerd met eene loodrecht hierop georiënteerde plan-parallele kwartsplaat. De beide wiggen vullen elkaar aan tot eene plaat van veranderlijke dikte (afhankelijk van den stand der micrometerschroef). Bij juiste instelling, zoowel van deze schroef als van den analysator, kan over het geheele gezichtsveld eene gelijkmatige uitdooving worden verkregen (C.van Soleil-Babinet).
