Baldovinetti

betekenis & definitie

Baldovinetti (Alesso), Ital. schilder en mozaiekwerker, geb. te Florence, vermoedelijk 1425 overl. aldaar 1499; 1448 in ’t schildersgild, van ’t volgend jaar af bezit men zijn memoriaal-boek, de z.g. Ricordi, waarin hij zijn werk, bestellingen enz., opteekende. Wellicht heeft hij in zijn jeugd als helper van Domenico Veneziano en Castagno meegwerkt aan de beschildering van de kerk St. Egidio in het hospitaal v. S. Maria Nuova. In 1461 althans voltooide hij daar nog een schildering, die Domenico Veneziano niet had afgemaakt; in 1454 nam hij van Andrea del Castagno een bestelling over, maar het vroegste werk, dat van hem bewaard is gebleven, is het fresco met de geboorte van Christus in ’t voorportaal van S. S. Annunziata te Florence (1460—62), dat echter zeer heeft geleden. Toch kan men den stijl van B. er nog uit herkennen. B. streeft meer naar realistisch scherpe voorstelling, dan naar den schoonen zwier; zijn smalle magere figuren hebben iets stijfs, de gewaden blijven hoekig, weerbarstig in hun plooien, maar alle bijzaken worden uitvoerig en met nauwkeurigheid behandeld. Het landschap op zijn verschillende werken vertoont veelal — vrijwel voor ’t eerst — duidelijke herinneringen aan het dal van den Arno. Trouwens reeds Vasari prees B. als landschapschilder; maar voornamelijk den streng decoratieven stijl zoekt hij; en hij is ook door zijn tijdgenooten veelal geroepen, waar decoratieve oplossingen noodig waren; voor Giul. da Majano teekende hij vijf koppen en een geboorte van Maria, die de éérste in hout (inlegwerk) uitvoerde aan het door hem van ornament voorzien meubilair van de Sakristie van den Dom. Moeilijker was de versiering van de kapel van den kardinaal van Portugal in S. Miniato. (Boodschap van Maria en engelen 1466—1473). Een altaarstuk (1469/70 besteld) in de kerk S. Ambrogio, met aanbiddende engelen en heiligen terweerszij van een Sakramentsreliek is kort geleden teruggevonden. — Het middelstuk met bijbehoorenden tabernakel was echter door een schildering van een leerling van B. vervangen. In ’t begin van 1470 nam B. op zich de koorkapel van St. Trinita te beschilderen (slechts weinig overblijfselen). Dit schijnt zijn gewichtigste werk geweest te zijn. Er worden nog heel wat werken aan B. toegeschreven op meer of minder deugdelijke gronden; zeker van zijn hand is echter een altaarstuk uit S. Trinita (Drieéénheid met heiligen en engelen), waarschijnlijk, te oordeelen naar de plompere typeering der figuren uit zijn latere periode. Voorts weet men, uit de bovengenoemde Ricordi vooral, dat B. ook allerlei andere, kleine opdrachten uitvoerde, dat hij doozen, kisten, schilden, wapens, beschilderde en mozaiekwerken maakte of teekende. Van zijn venster-decoraties is met zekerheid thans niets meer bekend. Met eenige zekerheid schrijft men hem nog toe: drie schilderijen met de Hl. Maagd met ’t Kind en heiligen, z.g. St. Conversazione dus, (Uffizi, Parijs particulier bezit en Louvre), een Boodschap aan Maria (Uffizi, vroeg); voor allervroegste proeven van zijn talent ziet men drie kleine schilderijtjes aan, die behooren tot een reeks die Fra Angelico (omstr. 1448/9) voor de deuren der Sakristie van S. S. Annunziata levende (Florence, Academia). Juist door de tegenstelling, die zich hier ten opzichte van Fra Angelico’s werk openbaart, voelt men goed, hoezeer B. van begin af aan niet tot de richting van Ghiberti en Fra Angelico behoort maar veeleer tot het kamp der realisten: Castagno en Domenico Veneziano. Als mozaiekwerker genoot hij in Florence groot aanzien en werd hij zelfs geroepen om de groote mozaiekvakken van het Baptisteriun te herstellen (1482). Over deze kunst moet hij ook geschreven hebben, in elk geval heeft hij de techniek, die toen in Florence slechts weinig beoefenaars vond, ook aan zijn leerling Ghirlandajo geleerd. B. behoorde tot het slag van kunstenaars, die steeds technische proeven doen; Vasari verhaalt reeds, dat hij samen met Giuliano Pavello en Domenico Veneziano, reeds vóór Antonello da Messina’s optreden, met olieverf zou hebben gewerkt. In menig opzicht is hij in ieder geval een der bemiddelaars tusschen de oudere generatie, aan ’t begin, en die aan ’t einde der eeuw. De zeer uitgebreide litteratuur: o.a. monographie van Emilio Londi-Florence 1907, Berenson, The study and criticisme of Italian art. II series, in Thieme Becker’s Künstlerlexikon.