[Sanskriet, wetenschap, het weten], algemene naam voor het oudste deel van de Sanskriet letterkunde, dat bestaat uit aanroepingen en hymnen, gericht tot de goden, rituele beschouwingen en uiteenzettingen, godsdienstige en zedelijke voorschriften, mythen en mystiek-wijsgerige bespiegelingen. In engere zin verstaat men onder Veda de vier oude liederenen spreukenverzamelingen Rigveda, Samaveda, Yajurveda en Atharvaveda, in ruime zin ook de daarbij aansluitende theologische en filosofische litteratuur: brahmanas, aranyakas, Upanishad, en voorts de bundels voorschriften voor de uitvoering van de riten (sutra’s).
De eerste drie Veda gelden met de erbij behorende litteratuur als canoniek. De Veda werden volgens de traditie door Vyãsa geredigeerd. Zij bestonden grotendeels reeds vóór de 6e eeuw v.C. in de nu bekende vorm.De Rigveda is van de vier verzamelingen de oudste en tevens de belangrijkste. Zij bestaat uit 1028 hymnen (sukta), in tien boeken (mandala) ingedeeld. De meeste sukta zijn lofzangen, gericht tot verschillende goden. De liederen van boek IX verheerlijken soma, de vergoddelijkte, uit de somaplant geperste offerdrank.
Tot de schoonste behoren enkele hymnen aan Varuna, de straffende en vergeldende god. De Rigveda bevat ook rituele en magische recieten, waaronder het kikkerlied om regen te verwekken. Liederen van bijzondere inhoud (vooral in boek X) betreffen de dodendienst, het eerste mensenpaar, de dobbelaar, de dialoog van Pururavas en Urvaśi, extase en de oorsprong van de dingen. De teksten van de Rigveda, die ten dele bij het ritueel werden gereciteerd, worden door de Indiërs toegeschreven aan mythische zieners (risi), die als de stamvaders van de brahmanengeslachten gelden.
De Samaveda bestaat voornamelijk uit de voor muzikale voordrachten geredigeerde teksten uit de Rigveda; deze worden tijdens de offerdiensten gezongen door de priesters. De Atharvaveda bevat filosofische hymnen en vele spreuken, die worden gebruikt in de magie en bij het huisritueel. De Yajurveda is het canonieke boek voor de priesters die de offerhandelingen verrichten.
LITT. K.F. Geldner, Der Rigveda übersetzt (3 dln. 1951); J. Gonda, Vedic literature (1975); J. Gonda, The ritual sutras (1977); R. Panikkar, The vedic experience (1977).
