m.,
(ook: klem, stijfkramp, wondklem), infectieziekte, gepaard gaande met zeer pijnlijke tonische krampen; (ook: tetanische contractie), (fysiologie) aanhoudende samentrekking van een spier als gevolg van een reeks snel opeenvolgende impulsen die de spier bereiken via de motorische zenuwen (spiercontractie).
Tetanus, tegenwoordig een zeldzame ziekte, wordt veroorzaakt door toxinen (giftige stoffen) die geproduceerd worden door tetanusbacteriën (Clostridium tetani).
Deze ziekte openbaart zich enkele dagen tot enkele weken na de infectie, die plaatsvindt via (zelfs zeer kleine) wondjes, bij pasgeborenen soms via de navelstomp; hierbij dringen de Clostridium-sporen uit huis- of straatvuil binnen.
De zeer resistente sporen ontwikkelen zich in anaërobe milieus, dus in slecht doorbloede en daardoor zuurstof arme delen van een wond. Het door de tetanusbacteriën afgescheiden toxine verspreidt zich in het lichaam, vooral via zenuwvezels. Allerlei spiergroepen kunnen aangedaan raken. Zijn de kauwspieren aangetast, dan ontstaat kaakklem, een van de meest karakteristieke symptomen van tetanus. Worden de aangezichtsspieren aangetast, dan ontstaat de typische sardonische grijns (risus sardonicus).
Vaak treedt nekstijfheid op.
Steeds meer spieren (romp, ledematen) kunnen betrokken raken, tot op het hoogtepunt van de ziekte allerlei prikkels (geluid, licht, het in de maag brengen van een voedingssonde) tot tonische convulsies (heftige, algemene spierkrampen) van vrijwel alle willekeurige spieren leiden. Door kramp van de ademhalingsspieren kunnen deze aanvallen de verstikkingsdood veroorzaken.
Voorzorgsmaatregelen tegen tetanus zijn: goede chirurgische wondverzorging en bij verdachte wonden inspuiten met antiserum. Dit antiserum geeft een bescherming van slechts 2-3 weken. Daarom is actieve immunisatie van groot belang. In Nederland bestaat hiervoor een vaccinatieprogramma. Kinderen worden zesmaal ingeënt: op de leeftijd van 3, 4, 5 en 12 maanden, en daarna als ze 4 en 9 jaar oud zijn. Dit geschiedt tegelijkertijd met de inenting tegen kinkhoest (alleen de vier eerste vaccinaties), difterie en polio met het tetravaccin.
Hierna is een immuniteit van 10 jaar te verwachten. Het doormaken van de ziekte doet geen immuniteit ontstaan.
De behandeling van de ziekte zelf bestaat eveneens uit het toedienen van antiserum; verder isolatie in een rustige, donkere kamer; voeding per maagsonde is vaak nodig; bij kramp van de ademhalingsspieren verricht men tracheotomie (openen van de luchtpijp), gevolgd door kunstmatige beademing; uit voorzorg wordt penicilline gegeven (in verband met kans op longontsteking), maar penicilline heeft geen effect op de ziekte zelf.
Als complicaties kunnen optreden: fracturen (door de spiercontracties) en urineretentie.
