[Gr. systema, samenhang], o. (-temen),
1.doeltreffend geordend geheel van begrippen en stellingen; een filosofisch systeem; (natuurwetenschap) ordening van de natuurobjecten volgens kenmerken: de indeling van de planten volgens het systeem van Linnaeus; ordening van informaties ten behoeve van de verwerking door een rekentuig; het systeem van de vervoeging van de werkwoorden;
2. stelsel van werkwijzen of handelingen: een nieuw systeem van onderwijs; er zit geen in, het is stelselloos, gaat niet volgens plan of regels; regeltechnische installatie (procesregelsysteem).
FILOSOFIE
In de logica is systeem een geheel van beweringen, waarbij uitgegaan wordt van enkele axioma’s of 'postulaten als basisoordelen, waaruit dan met behulp van deductieregels de overige beweringen (stelling) worden afgeleid. De moderne filosofie staat positief tegenover zulke logische, wiskundige en hierop gefundeerde systemen, echter afwijzend tegenover een gesloten systeem dat het geheel van de werkelijkheid wil omvatten en niet meer te corrigeren is.
De praktijk van de wetenschapsbeoefening leert welk systeem er in een bepaald onderzoek moet worden toegepast om interessante resultaten te verkrijgen. De geschiedeniswetenschap b.v. kan niet zulke strenge eisen stellen als de natuurwetenschap enz. (wetenschapstheorie). Uit het een en ander volgt dat geen stelling absoluut bewezen of weerlegd is, omdat er altijd wel een strenger of minder streng systeem te vinden is, waarin de bewezen stelling weerlegd of de weerlegde stelling bewezen kan worden. Sommige wetenschappen echter hebben, doordat hun resultaten indrukwekkend zijn, zo’n gevestigde traditie, dat er maar zeer weinig speling zit in het gebruik van de systemen. Andere, b.v. de filosofie zelf, hebben dit echter niet. Ook in de natuurwetenschappen verandert soms revolutionair het vooronderstelde logisch-empirische systeem, dat hier in navolging van Kuhn vaak paradigma wordt genoemd.
Voor de filosofie komt het erop aan bepaalde stellingen te bewijzen in een zo sterk mogelijk systeem. Dit heeft mede geleid tot het logisch reconstructivisme, waarbij men de gedachtengangen van de te bestuderen auteurs reconstrueert en probeert deze zo sterk mogelijk te laten zijn: men gaat van hun conclusies uit en probeert hun argumenten te ‘verbeteren’.
LITT. T.Kuhn, The structure of scientific revolutions (1964; Ned. vert. 1979); H.G.Hubbeling, Language, logic and criterion (1971).
