[Lat.], m. (-s, -en),
1. iemand die manipuleert;
2. instrument voor het mogelijk maken van bepaalde fijnwerktuiglijke manipulaties of van het hanteren van moeilijk te behandelen materialen (zoals bij kernreactoren);
3. bestuurbare wagen om zware smeedstukken onder de hamer te manoeuvreren.
Er worden twee typen manipulators onderscheiden. De synchroonmamipulator is een instrument bestaande uit een stangenstelsel, dat dient om normale driedimensionale bewegingen van de menselijke hand op betrekkelijk kleine afstand over te brengen op meestal niet rechtstreeks toegankelijke voorwerpen. Toepassingsgebieden zijn biologie, medische techniek en microtechniek (microtechnische bewerkingen van zeer fijnmechanische instrumenten). In de kernfysica wordt de manipulator veelvuldig gebruikt om sterk radioactieve stoffen die zich in een betonkluis bevinden te hanteren. De persoon die de manipulator bedient, bevindt zich daarbij voor een kijkvenster bestaande uit twee dikke glasplaten met daartussen ca. 50 cm water ter bescherming tegen het stralingsgevaar. In de microchirurgie wordt een micromanipulator gebruikt voor het vastgrijpen en verplaatsen van cellen of celdeeltjes.
De computerprogram-gestuurde manipulator is een machine die elektronisch bestuurd wordt volgens een bepaald programma. Deze manipulator is ontwikkeld tot een industrierobot en is door middel van verschillende bewegingsprogrammas zeer flexibel. De industrierobot wordt reeds veel toegepast voor het opspannen, laden en ontladen van velerlei produktiemachines. Door precisietechnieken zijn de geautomatiseerde handelingen bij deze manipulatoren zeer nauwkeurig (tot 0,05 mm).
LITT. H.J.Dilling en T.Rauschenbach, Automatisierte Handhabung (in: Werkstatt und Betrieb 106 nr. 8, 1973).
