[➝Gr. hystera, baarmoeder], v., psychisch ziektebeeld, aanvankelijk in verband gebracht met het psychoseksuele leven, m.n. bij vrouwen, later aanduiding voor een bepaalde neurose (hysterische neurose), een bepaald gedragspatroon, of voor bepaalde psychosen.
(e) De lichamelijke verschijnselen van de hysterische neurose bestaan uit:
1. stoornissen in zintuiglijke beleving (pijn, tast, temperatuur, gezichtsveld e.d.), de sensaties blijven buiten de sfeer van het bewustzijn (Es-belevingen);
2. verschijnselen in de motorische sfeer (krampen, tremoren, verlammingen, convulsies);
3. orgaanfunctiestoornissen met ervaring van afwijkingen in bepaalde organen. Al deze lichamelijke verschijnselen zouden iets uitdrukken, al kan men soms niet achterhalen wat (orgaantaal);
4. functiestoornissen in het endocriene➝egetatieve systeem van de klieren met interne secretie.
In de psychische sfeer vindt men bij de hysterische neurose allerlei vormen en graden van bewustzijnsveranderingen, verschuivingen in de gevoelsverhoudingen, angsttoestanden, stemmingsafwijkingen en aanvallen. Hysterische gedragspatronen, die overigens onderling zeer uiteenlopen, kenmerken zich door elkaar genomen door onechtheid van gevoelens en van de uitdrukking daarvan, geldingsdrang, egocentriciteit, infantiliteit, masochisme, onzekerheid, suggestibiliteit, opgaan in irreële fantasieën. Bij hysterische psychosen vindt men tevens hallucinaties, waandenkbeelden, delieren, amnesieën. De hysterische reactievorm is in het algemeen gekenmerkt door verschijnselen die in de eerste plaats afgestemd zijn op het verwekken van een zekere indruk op de omgeving.
Een hysterische reactie heeft haar oorsprong in het onbewuste zieleleven van de patiënt. De hysterie tracht iets tot uitdrukking te brengen (en tevens iets te verbergen) en beschikt niet over voldoende expressiemogelijkheden. De patiënt heeft verder een duidelijk gebrek aan zelfkennis en een belemmerde ontvankelijkheid voor de omgeving. Inspanning, verantwoordelijkheid en andere eisen die het leven stelt, worden door de hysteriepatiënt in grote mate afgewezen. S.Freud zag in de hysterie primair ziektewinst; door de vlucht in de ziekte hoeft de patiënt niet in het reine te komen met zijn gestoorde oedipale situatie (➝Oedipuscomplex). Overigens kan een plotseling optredende, of een chronische bedreiging van het Ik-bestaan, ook bij zeker niet evident hysterische karakters, hysterische reacties teweeg brengen.
Hysterisch reageren is een aangeboren gedragsmogelijkheid van iedereen. Ook hebben vele personen met een neurotische gedragsstructuur wel hysterische symptomen.
Een in de constitutie verankerde basis of een traumatische psychobiologische (rijpingsstoornis) oorzaak van hysterie is nooit gevonden. De psychotherapie (➝psychoanalyse) is gericht op het beter doen doorleven en geestelijk verwerken van het verleden. Omtrent vroegere psycho traumata, de onverwerkte oedipale situatie, het verband tussen lichamelijke verschijnselen en psychische moeilijkheden, enz. wordt gepoogd de patiënt tot meer klaarheid te brengen, zodat hij tot een betere integratie kan komen.
