o. (-n, -s),
1. natuurlijk aggregaat van mineralen, dat als geologisch zelfstandig onderdeel deel uitmaakt van de aardkorst (e);
2. collectieve ben. voor edele, kostbare stenen: zij was versierd met goud en kostelijk —; de diadeem schitterde van edele gesteenten;
3. (dicht.) werk van steen, m.n. grafsteen, tombe.
(e) Gesteenten worden naar ontstaanswijze onderscheiden in:
1. stollingsgesteenten, uit vloeibaar magma uitgekristalliseerde diepteen ganggesteenten (graniet, porfier), uitvloeiingsgesteenten (lava; basalt), vulkanische as (verhard: tuf) en lapilli;
2. afzettingsgesteenten of sedimenten, uit verweringsen erosieprodukten opgebouwde klastische sedimenten (grind, zand, zandsteen, klei, kleisteen), de door werking van planten en dieren gevormde organogene sedimenten (steenkool, rifkalk, krijt) en evaporieten (gips, steenzout);
3. metamorfe gesteenten, rekristallisatie door verhoging van druk en temperatuur (graniet verandert in gneis, zandsteen in kwartsiet, kleisteen in schalie), en verandering van nevengesteente door invloed van een binnendringend magma.
Wanneer een stollingsgesteente aan het aardoppervlak verweert en erodeert, worden de gesteentedeeltjes na transport door water of wind tot sedimenten af gezet. Dit sediment komt door daling van het sedimentaire bekken steeds dieper in de aardkorst en wordt daar gemetamorfoseerd. Na opheffing kan dit metamorfe gesteente weer aan het oppervlak komen, waarmee de geologische of geochemische kringloop gesloten is.
Het losse, niet-verplaatste verweringsgruis, dat de oppervlakte van een gesteente bedekt, wordt niet als afzonderlijk gesteente aangemerkt. Verschil van mening bestaat over de vraag, wanneer zulk verweringsmateriaal voldoende veranderingen heeft ondergaan door afvoer van oplosbaar geworden bestanddelen en van fijn slib, als door insijpeling, samenpakking en verplaatsing van het overblijvende, om op de naam van afzonderlijk gesteente aanspraak te kunnen maken.
