[Gr. diagramma, schets, mathematische figuur], o. (-men),
1. in het algemeen schets, schema; in vele disciplines met speciale betekenis, o.a. in de plantkunde: het diagram van een bloem, tekening waaruit aantal en stand van debloemdelen blijken;
2. voorstelling in een lijn of in lijnen, of op andere grafische wijze van het verloop van een verschijnsel (niet geheel hetzelfde als grafische voorstelling, maar in de praktijk niet altijd daarvan onderscheiden); m.n. zulk een automatisch opgetekende voorstelling: van de polsslag;
3. notenbalk.
In de logica is het diagram een meetkundige figuur (cirkel of vierkant) om bepaalde logische operaties te verduidelijken of op hun correctheid te toetsen. Bekend zijn de Venn-Euler-diagrammen, die gebruikt kunnen worden voor de toetsingen van de aristotelische sluitrede. De cirkels stellen de omvang van het begrip weer, d.w.z. alle individuen die onder dit begrip vallen. In het aristotelische oordeel wordt aan een subject (S) een predikaat (P) toegekend. Hierbij kunnen de volgende gevallen worden onderscheiden:
1. het algemeen bevestigend oordeel (SaP), d.i. alle S zijn P, b.v. alle mensen zijn sterfelijk;
2. het bijzonder bevestigend oordeel (SiP), d.i. sommige S zijn P, b.v. sommige mensen zijn geleerd;
3. het algemeen ontkennend oordeel (SeP), d.i. geen S is P, b.v. geen mens is alwetend;
4. het bijzonder ontkennend oordeel (SoP) d.i. sommige S zijn geen P, b.v. sommige mensen zijn niet geleerd.
Deze oordelen kunnen nu op de volgende wijze in diagramvorm weergegeven worden:
SaP; SiP SiP; SoP SiP; SoP SeP; SoP Er is nog een mogelijkheid, nl. dat S en P geheel samenvallen, maar voor het werken met deze diagrammen speelt dit slechts een ondergeschikte rol. De gemakkelijkste methode om met deze diagrammen te werken, bestaat hierin, dat men de twee premissen van de sluitrede diagrammatisch construeert en ziet welk diagram zich hieruit als conclusie laat af leiden. Men kan ook een voorgestelde sluitrede op zijn correctheid toetsen door na de constructie van de twee premissen-diagrammen na te gaan of men geen tegenvoorbeeld kan construeren, dat als conclusie afwijkt van datgene wat in de te toetsen sluitrede wordt voorgesteld.
Behalve in de aristotelische logica kan men ook met diagrammen werken in de logica van de oordelen.
LITT. H.G.Hubbeling, A diagram-method in propositional logic (in: Logique et analyse, 1965).
