Automatisering (automatizering) - [Eng. automation], v., (ook: automatie), het automatisch, veelal met behulp van een computer, laten verrichten van werkzaamheden met betrekking tot het besturen van systemen of processen.
Bij automatisering worden machines gebruikt om een deel van de menselijke denkarbeid over te nemen, terwijl mechanisering beperkt blijft tot het overnemen van menselijke of dierlijke spierarbeid. Uiteraard is hierbij geen scherpe scheidingslijn te trekken. Een automatische temperatuurregeling met behulp van een thermostaat is een eenvoudig voorbeeld van automatisering. Andere voorbeelden zijn te vinden in de lucht- en ruimtevaart (automatische piloot, automatisch landen), bij industriële processen (zie procesautomatisering) en bij de besturing van administratieve systemen (zie bestuurlijke automatisering). De computer (soms vervangen door een speciaal voor het doel geconstrueerde machine) vervult hierbij de rol van regelaar: informatie betreffende de werkelijke situatie wordt aan de machine toegevoerd, die deze vergelijkt met de plannen of normen, in het algemeen met een ‘ideale’ situatie en zo nodig correcties berekent en doorgeeft aan machines, die de correctie kunnen reeds vele voorbeelden van automatisering zijn, staan we toch nog aan het begin van een ontwikkeling.
SOCIAAL-HISTORISCHE ASPECTEN.
Van technologisch standpunt is automatisering niet meer dan een fase in een proces van technologische ontwikkeling. Hoewel automatisering, waarvan als een der belangrijkste kenmerken wordt genoemd het principe van de zelfregulering of feedback, als woord pas in gebruik is sinds 1949, is het principe van de zichzelf regelende apparatuur al veel langer bekend, b.v. de regulateur van de stoommachine en de thermostaat van de centrale verwarmingsinstallatie. Volgens sommigen is er alleen sprake van een voortdurende geleidelijke ontwikkeling, die de mens telkens voor nieuwe uitvindingen en ontdekkingen plaatst, waaraan hij zich moet aanpassen. Door anderen is erop gewezen, dat automatisering een ontwikkeling is van andere orde dan alle voorgaande technologische vindingen, dan wel alleen vergelijkbaar met de industriële revolutie, toen stoommachine, explosie- en elektromotor hun intrede deden. Deze technologische ontwikkelingen hadden diep ingrijpende maatschappelijke en godsdienstige gevolgen die tot veel spanningen en strijd aanleiding gaven. Daarom noemt men automatisering wel de ‘tweede industriële revolutie’ (F.L. Polak).
Beide zienswijzen zijn eigenlijk juist, want de gevolgen van technische evolutie kunnen van revolutionaire aard zijn voor mens en maatschappij. Elke technische vinding vereist psychische en sociale aanpassing. Wat de huidige technologische ontwikkeling tot een maatschappelijk probleem maakt, is vooral haar hoge tempo, mogelijk gemaakt door versnelde verspreiding van uitvindingen en ontdekkingen. De communicatiemiddelen, zelf een voorbeeld van een dergelijke snelle technologische ontwikkeling, spelen in deze verspreiding een grote rol. Automatisering is niet één uitvinding of techniek; zij wijst veeleer op een nieuwe benadering en aanpak van de techniek die heeft geleid en nog zal leiden tot veel meer uitvindingen. Automatisering duidt op een technologisch proces, waarvan wij alleen nog maar de allereerste fase hebben doorgemaakt. Wat de toekomst van de automatisering zal brengen is ook door de technici niet te voorzien: in het begin van de jaren vijftig meenden de technici dat automatisering eigenlijk uitsluitend toepasbaar zou zijn in de industrie. Intussen heeft de computer vooral de kantoorarbeid ingrijpend beïnvloed en ook de industriële bedrijven niet onberoerd gelaten: de administratieve automatisering is mogelijk van nog grotere betekenis voor de beleidsvoering van het bedrijf dan de automatisering van de goederenproduktie.
